Sakaların ve İskitlerin Rize Çevresine Yerleşmeleri
Saka’ların/ İskit’lerin Rize ve Çevresine Yerleşmeleri
1- Saka’ların/İskit’lerin Gogar/Gugar Boyu
Doğuda Gence-Kazak kesiminden batıda Çoruh ağzına kadar yayılan ve merkezi Orbet/Şamsolde olan eyaletin en batıda, Şavşat-Ardanuç-Artvin-Borçka ve Gönye’yi içine alan sancak Kalarç adını taşımaktaydı.
8 Bu Türk boyunun bir kolu olarak,Saka göçleriyle Aşağı Çoruh boyu ve Rize-Batum arasına yerleştiği anlaşılıyor. Eskiden beri bu bölgelerden Karadeniz’e doğru esen sert ve kuru yele halk arasında Kalarç Yeli/Kalac denmesi de, 2700 yıllık bir Türklük belirtisidir.
2- Askur (Azgur/Yazgur) adlı Oğuz-Türkmen Boyu
M.S. 131 yılında gemi ile batıdan doğuya doğru Karadeniz kıyılarını görüp dolaşan Arrianos;Rhizios (Rize) çayının 4 Roma mili (5920 m.) doğusundaki çayın admın,Yunanca eserinde Askur’os ve lâtince’sinde Askur’us adıyla anıldığını belirtir.9 Askur/Azgur adlı bu Oğuz boyunun Rize’mizdeki 131 yılında tespit edilen kolu,kalabalık idi ki ,bu çaya adını vermiş oldu.
Askoroz deresinden güneye doğru her iki vadi boyunca yerleşen Azgur’lar, Kasaralar köyünde İpekoğlu,Pazarköy ve Derebaşı köylerinde yaşayan İbuklar bu Oğuz boyunun temsilcileridir. Ancak Azgur’lar Rize ve çevresinde tek Türkmen/Oğuz topluluğu değildi,soydaşları da vardı.
Çoruh ağzına kadar ki Kalarç boyundan başka, Çoruh başlarında ve Bayburt-İspir kesiminde, Saka’ların Sespeir, Hesperit/Hesperler boyu, Sibir/Sinerya’ya da adını veren bir kolunun dalı olarak buralara yerleşmişti. Erzurum’un İspir ilçesi adında da hatırası yaşamaktadır. Kartlis-Çkhovreba da ise, Çoruh’un ki adının siper ırmağı olduğu ve Karadeniz’e de, bunların (Rize-Batum-Acara dahil) kıyılara daha hakim oluşundan siper denizi denildiğini belirtir.
Azgur adlı Oğuz-Türkmen boyu halen Ardahan ile Gürcistan’da ki Ahıska bölgesinin kuzeyinde kendi adlarıyla anılan Azgur’da toplu olarak, Dağıstan, Azerbaycan Bakü ve çevresinde de dağınık olarak yaşamakta olup, hepsi Müslümandırlar. Askoroz vadisine de kendi boylarının adını verdikleri gibi Gürcistan’ da yaşadıkları bölgenin adı da Azgur’dur. Orta Asya, Azerbaycan,Dağıstan Gürcistan-Azgur yoluyla Rize’ye yerleştikleri anlaşılıyor.