Roma İmparatorluğu Döneminde Rize M.Ö 63-395

Pontos’u yıkıp Trabzon ve Rize’yi hakimiyet bölgesi içine katan Romalılar, Rize’yi önce Kappadokya eyaletine bağlamış, sonra da kurulan Pontos Polemoniacus eyaleti içine almıştı.

Başlangıçta Roma’nm doğu sınırlarını kralları Roma tarafından taç giydirilmiş küçük krallıklar tarafından korunması siyaseti güdülürken, bu siyaset daha sonra değiştirilerek,Roma hudutlarını bizzat Roma askeri lejyonları tarafından korunmasına başlanmıştı.

Rize Bölgesi de Roma garnizonları tarafından korunmaktaydı. Bugün ziraat bahçesinin bulunduğu tepedeki eski Rize kalesinde bulunan Pontic 2 lejyonu’na bağlı bir süvari bölüğü vardı. Osmanlı dönemi salnamelerinde Kale-i Köhne olarak adlandırılan bu kale içinde St.Orientos (Aya Randos) manastırı, konaklama yerleri, ticari ve askeri depolar bulunmaktaydı.

Bu dönemde Roma İmparatorluğunun bir eyaleti olan Trabzon’un doğu kesiminde Lazika krallığı vardı. Roma imparatoru Konstantin’in çıkardığı bir fermanla, Hıristiyanlığı serbest bırakması üzerine bölgede bu din hızla yayılmaya başladı.(M. S.324)

Anadolu’nun doğusunda Aziz Grigor’un kurduğu mezhep daha çok taraftar topluyordu. Nitekim Sakalar yurdundan gelip Kars ovasına yerleşen Küçük Arşak’lılarm Kralı Tiridat,301 yılında kendini dönük hastalığından kurtaran Anak oğlu Aziz Grigor’un minnettarı olarak Hıristiyanlığı kabul etmiş ve Gregoryen mezhebinin yayılmasına destek vermişti. Gregoryen mezhebine Düz Ermenilik denilmekte idi. 395 yılında Roma imparatorluğunun ikiye ayrılması üzerine Rize’de Doğu Roma’nın bölgesinde kaldı.