Kuman/Kıpçak Türklerinin Rize Bölgesine Yerleşmeleri

“Doğu Roma hâkimiyetinde Rize” bölümünde yer verdiğimiz “Kuman’lar”a ait bilgilerin yanında, bu bölümde de ek bilgiler vereceğiz. 1080 Kol Zaferinden sonra Gürcistan krallığı küçüldü. Merkezi Kutayıs olan Gürcistan krallığı Selçuklulara tabi olup, vergi vermekteydi.

Rus Knez’liklerine yenilerek Karadeniz’in kuzeyinden çekilen, sarı saçlı,gökgözlü ve insan güzeli tipindeki sarışın Kuman/Kıpçak Türkleri,Azak denizi ile Kafkas sıradağları arasına çekildiler.

Yeni Gürcistan kralı 2.Giorgi oğlu4.David (1089-1255) 1096 veya 1098 yılında Kıpçaklar Hükümdarı Sara Han oğlu Atrak’m kızı ile evlenmişti. Bu yüzden Sultan Melikşah’tan sonra oğullarının 1099-1103 yıllarındaki taht kavgaları ile Selçukluların sarsılıp zayıflamasını fırsat bilen 4.David kaynatasının milletinden yararlanmayı düşündü. Bu sırada Mart 1118 de Isfahan tahtına 13 yaşında Sultan Mahmut geçince,Büyük Selçuklu devleti de ikiye bölünmüştü.

Bu durumdan faydalanmak isteyen Gürcistan Kralı nüfusları çok,yiğit savaşçı ve cins atları ile çabuk koşan Kıpçak milletinden, hem komşuluk, hem de yoksullukları yüzünden kendi ülkesine getirmek istedi. Kurulacak ordularla Kür, Aras ve Çoruh boylarını zaptetmek üzere,Kıpçak hükümdarı Atrak Han’a elçiler gönderdi. Böylece,1118 yılında Tiflis’in kuzeyinde ve Kazbek Dağı doğusundaki Daryal geçidinden topluca göçüp gelen Kıpçak’lılar aileleri ile birlikte iyi yerlere yerleştirildiler.

Bunlardan 40 000 seçkin savaşçı alındı. Ayrıca çoğu Türk asıllı tutsaklardan oluşan 5 000 kişilik ordu ile bu sayı 45 000 e ulaştı. Bu Türk askerleri sayesinde Gürcistan kralları 1122’de Tiflis, 1124’de Arpaçay boyları ve İspir ile Bayburt dışındaki bütün Çoruh havzası,Irak Selçuklularına bağlı Türk emirliklerinden alınarak Kıpçaklara verildi. Gönülden Hıristiyan Ortodoks olan Kıpçak’lar, Hıristiyanlığı daha da güçlendirdiler.

Gürcistan Kralı 3.Giorgi (1156-1184) zamanında 1177 yılında eski ocaklı Başkumandanlar Hanedanı Orbelyanlardan bu makam alındı. Kıpçaklardan Kubasar adlı Beğ’e verildi. 1184’de Kraliçe Tamara (1184-1212),Başkumandan Kubasar ve onun Kıpçaklı askerleri sayesinde tahta geçebildi. Böylece Çoruh’un doğu kesiminde kendini güvende hissetmeyen Kuman’lar, Çoruh’un batısına geçerek bir kol Çoruh boyunca Cimil-İspir bölgelerine, bir kol da Hopa, Arhavi, Viçe, Ardaşen, Atina, Mapavri ve Rize merkez köylerine yerleştiler.

Bugün merkez ilçemiz Yenicami Köyünde Komanoğulları adı ile anılan aileler gibi bölgemizde bu Türk boyunun izlerine çokça rastlamak mümkündür.

Ancak daha sonra Kubasar beğ, yaşlılıktan uğradığı nüzul yüzünden, ayakları ve dili tutulunca,Başkumandanlık ve onun malikanesi,Goru şehri ile çevresi, ondan alındı. Kolu Uzunoğlu ailesinden Sargis’e verildi. 1195’te Kafkaslar kuzeyinden Yeni Kıpçaklar gelince onlara da Tamara çağında,eski (1118 yılında göçüp gelen) Kıpçakların yurtlarından yerleşecek yerler verildi.

İşte bu yüzden, eski Başkumandan Kıpçaklı Kubasar’ın ailesi ve akrabası göçerek Rize bölgesine geldiler. 1195 yılından az sonra,Bizans idaresindeki Rize bölgesine gelen Kubasarlar 1461 yılındaki Osmanlı fethinden sonra Müslüman olmuşlardır. Gürcistan Kraliçesi Tamara, 4. Haçlı seferinde İstanbul’un işgali üzerine oradan donanma ile kaçıp gelen akrabasından Komninos’lu l.Aleksis’e, Kıpçak’lı ordusu ile yardım ederek, 1204 yılında Trabzon devleti adıyla bir devlet kurmasını sağladı. Bu sırada Rize ve Trabzon bölgesine pek çok Kıpçak’lı aileler gelip oraya yerleşti.