Sakaların Horosan Kolundan Gelen Arşaklılar ve Hiristiyan Oluşları

BALKAR’LARIN GELİŞİ, SAKALARIN HORASAN KOLUNDAN GELEN ARŞ AKLILAR ve HIRİSTİYAN OLUŞLARI M.Ö 120-77, 56-33, M.S. 52-428

M.Ö 401-400 yılında, şimdiki Musul bölgesinden Trabzon’a gelen on bin Helen askerinin artçı kumandanı olan Ksenefon, şimdiki Erzurum, Erzincan ve Gümüşhane kesimlerinde, Sakalar’dan usta madenciler olarak söz eder. Bunların Pers’lere bağlı olmayıp,bağımsız yaşadıklarını belirtir.

Sakalar’m Part kolundan Arsak (250-247) ve halefleri,Türkçe’de yırtıcı anlamına gelen Arsak unvanını kullanıyorlardı. Bunlar Yunan ve Roma kaynaklarında Ş sesi olmadığından Arsakid, İran kaynaklarında Partlılar diye anılıyorlardı. Dede Korkut Oğuznamelerinde ise, Bayındır Boyu ve Oğuz olarak gösteriliyordu.

8.Arşaklı olan l.Mitridat(M.Ö.174-136) bütünîranve Irak’ın hâkimi iken, Azerbaycan’ı da alıp başkentini Hamadan’a bağlamıştır. 10. Arşakh, 2. Mitridat (M.Ö. 123-88) doğuda Afgan ve Hind’in bir kısmını fethederek M.Ö. 120 de batıya yöneldi.

Pers kralından,Yukarı Aras ve Kür boylan ile Fırat’a kadar olan yerleri aldı. Kafkasya’nın kuzeyini tâbi kıldı. Bu sırada Süryani Mar Abbas Katina’ya izafe edilen kronikte belirtildiğine göre,Hazar Denizi batısında yeni fethedilen yerlere Val-Arşak adlı kardeşini uc beyi tayin etti. Val-Arşak Ağrı dağı ile Aras arasındaki Armavir/Artaşat’ı merkez yaptı. Giresun-Rize arasını aldı. Pont ülkesini itaat ettirdi.

Val-Arşak’m oğlu Arsak da yendiği Pontluları baskı altında tutmak için bir Türk boyu olan Balkar’ı Kafkasya’dan getirterek Bayburt’a ve Çoruh nehrinin solundaki dağlık kesime yerleştirdi. Bu sebeple Bayburt ve İspir’in kuzeyindeki sıradağlara Balkar Dağları denmesinin sebebi budur. İlk Arşaklıların hakimiyeti çağında Gürcistan’da l.Arşakhlar sülalesi (M.Ö 93-33) kuruldu.

Bunlardan 2.Kral Artok (M.Ö.81-65) 17 Aralık 66 günü Orta Kür boylarında kışlayan Roma serdarı Pompeus’un ordusuna 60.000 yaya ve 22.000 atlı ile hücum etmişti. 20 yıllık (M.Ö.77-57) fetret çağını atlatan Arşaklılar l.Orod (M.Ö.57-37) başa geçince Romalıları Mayıs 53′ te Harran kesiminde yendi. Fırat’a kadar olan yerleri ve Suriye’yi ele geçirdi.

M.Ö.56-33 yılları arasında yeniden Çoruh boylan ile,Rize bölgesi de Arşaklıların hakimiyetine girdi. Arşakh Romalı rekabeti M.S.51 yılına kadar sürdü. Sonunda 22.Arşak unvanıyla l.Balaş (51-75) Romalıları yenip Armenya’dan uzaklaştırdı.

Bunu takiben uc beyliği biçiminde Küçük Arşak’lılar (M.Ö.52-48) sülâlesi kuruldu. Bu arada Küçük Arşaklılar’dan bir kol 186-265 tarihleri arasında 80 yıl Gürcistan’a hakim oldu. Böylece 2.Arşaklı sülâlesi kuruldu. 2.Arşaklılann Kralı As-Pagur (262-265) ile yiğit delikanlı oğlu Mirian’ın destanı, Dede Korkut kitabında,Bagul oğlu Amiran Boyu diye anılmaktadır.

Küçük Arşaklıların 2. Hükümdarı Ardaşes (100-113), kasaba ve ekin yerlerinin hudutlarını çizdirir. Ülkenin hudutlarını da işaret direkleriyle belirtir. Dağlara, vadilere ve ovalara birçok yabancıyı yerleştirerek nüfusunu artırır.

Yine Partli hükümdarı Arsak M.Ö.(250-247) tarafından getirilerekjran’da Hamadan topraklarına (koruyucu olarak) Manua adlı pehlivan yapılı yiğidin uruğunu yerleştirmişti. Şimdi Ardaşes bu yiğidin uruğunu 360 yıl sonra taltif ve tatlılıkla getirterek onlara köy ve araziler verdi.

Revan’m kuzeyinde merkezi Oşağan kalesi olan Alagez dağı ile Gökçegöl arasında yerleştirdi. Bu gelenler geldikleri Hamadan bölgesine göre Amad-Uni (=Hamad Hanedanı)denilmeğe başlandı. Ancak bazı İran’lılar bu topluma ilk boy beyine göre Manuan(=Manualar) diye anarlar. İşte bu Horasanlı Türkmenler, sonradan ateşe tapan Sasani-İran baskısından kaçarak, Bizans idaresindeki Rize Bölgesine gelip yerleştiler. Tarih 626. Yerleştikleri bölgeye de adlarını verdiler. Hemşen/Hemşin

Yeryüzünde Hıristiyanlığı ilk devlet dini olarak benimseyen, ateşe tapan İran baskısına karşı manevi bir güç kazanan Küçük Arşak’lılardı. Arşaklıların tahta geçmeyen kolundan, Horasandaki Süren Pahlav hanedanından Prens Anak’ın oğlu,bey iken Ağrı dağı yanından sütanası tarafından Roma toprağı Kayseri’ye götürülür. Tarih 252. Kayseri’de gizlice Hıristiyan terbiyesiyle büyütülüp yetiştirilen prens Anakoğlu rahip Grigor adını alır.

Küçük Arşak’lı hükümdarı 3.Tiridat (286-330) Romalıların yardımı ile ülkesini Sasanilerden kurtarır. Ancak kendisi dönük diye tabir edilen kendini hayvan biçiminde görüp etlerini ısırıp koparma hastalığına yakalanır.

Hükümdar 3.Tiridat’ı bu hastalıktan Anakoğlu Aziz Grigor iyileştirir. 3. Tiridat bundan dolayı 301 yılı baharında vaftiz edilip,Hıristiyan oldu. Aynı yaz yapılan 16 boy beyinin katıldığı dernekte hepsi çağın Hak dini olan Hz. İsa’nın dinini gönülden benimsediler. Böylece o yıl ülke resmen Hıristiyan oldu.

3. Tiridat’m Roma’dan getirdiği kâtibi Agatangelos’un yazdığına göre kısa zamanda Hz.İsa dini her biri bin,on bine varan askere sahip Türkmen/Oğuz tarafından benimsendi. Devletin sınırları Hazar Denizinden Kafkasya, Ardanuç, Şavşat, Artvin, Borçka, Gönye, Rize, Trabzon, Diyarbakır ve Nusaybin’ e kadar uzanıyordu. Öteki Hıristiyan Katolik, Ortodoks ve Süryanilerden mezhep olarak ayrılmaktadır.

Oğuznameler’de, “Dede Korkut/Korkut Ata” sıfatı ile ıhılan bu Azizin adıyla tanınan “Ermeni-Grigoryan mezhebi’nde, Arşaklılar’m eski Türklük geleneklerinden, başka Hıristiyan mezheplerinde görülmeyen, şu özellikler, yeni dine uydurularak  ulaşmıştır.

• 1- Arşaklı Bayrağındaki “Kartal/Karakuş”, vaftiz edilerek, kilisenin sembolü yapılmıştır.
• 2- Domuz eti haramdır, tavşan uğursuzdur, eti yenmez.
• 3- Kabir taşı olarak,at ve koyun heykeli konma âdeti Devam ettirilmektedir.
• 4- Papazlar evlenir ve çocuk sahibi olurlar.
• 5- Vaftiz babası ailesinden kız alınıp verilmez. (Öteden beri Müslüman Azerbaycan ve Doğu Anadolu’da görülen, “Kivrelik” geleneğinde de böyledir. Buna Fergana’da “Kübrelik” deniyor.)
• 6- “Sivri Türk Çadırı” biçiminde künbedli manastır ve kiliseler yapılması (mimarlıkda Orta Asya köküne bağlanmıştır)
• 7- Kadınlar,yabancı erkekleri görünce yaşmaklanır.

Hamadan’dan gelerek Rize’nin doğu kesimine göçen, Hemşin’lilerin yeni adlarının Türkçe olduğunu , bu iki rahibin yazdığı Ermenice kronikten anlıyoruz.

1- Muş’taki Çanglı kilisesi papazı Mamikonlu Hohannes “Daron Tarihin”de (Muş-Ahlat Bölgesi)Bizans Kayzeri Heraklius, Sasani Şehinşahı ile savaştığı 626 yılında,Gürcü Beği Vaştyan’m Çoruh’u geçerek,Balkar dağları kuzey yamacındaki Dampur denilen şehri yaktığmdan,onun (kız kardeşinden doğma) yeğeni (Amadunuli uruğu beyi.)Hamam bu şehri yeniden imar ederek,kendi adını verip Hamamaşen dedi.

2- Kroniğini 788 yılında bitiren Gevond eserinin sonunda şöyle diyor: Yağmalanıp esir düşen çoluk çocuklu 12.000 den çok kimseler,boy beğleri Amadunili Hamam ‘ın öncülüğünde kaçıp gelerek Göle üzerinden Oltu-Narman bölgesine vardılar. Oradan da kuzeybatıdan akarak Acaristan’a ve Karadeniz’e ulaşan Çoruh’u geçtiler. Bunu haber alan Bizans Kayzer’i 4.Konstantin (780-797) onları ülkesine yerleştirerek, verimli topraklar verdi. Bu bilgi bize Hopa’nın koyuncu Hemşenliler’ine ait olduğunu gösteriyor.