18 Yüzyılda Dünyada Osmanlıda ve Rize Çevresinde Siyasi Olaylar

18. Yüzyılda Dünya’da, Osmanlı’da ve Rize Çevresinde Genel Siyasi Olaylar

18. Asırda Türkiye devletinin,Viyana bozgunu ile zayıflığı ortaya çıktı. Eski gücünden çok şey kaybetmiş olmasına rağmen,sağlam temeller üzerinde kurulmuş olması onun gerileme ve çökmesi için yüzyıllar geçmesi gerekecektir.

1769’a kadar dünyanın yine birinci devletidir. Avrupa’nın bu asırda okyanusları ele geçirmiş olması onlara çok büyük bir maddi güç sağlayacaktır. Bu güçle sağlanan sermaye birikimi, coğrafi keşifler, rönesans ve reform hareketiyle kesin bir üstünlüğe dönüşecektir.

Bu yüzyılın belli başlı siyasal olayları şunlardır.

1-İran Safevi Şii Türk Hanedanlığı buhran içerisindedir. Son demlerini yaşamaktadır. Kafkas ellerinde çözülme başlamıştır. Dağıstan 1722’de İran tabiiyetinden çıkıp Türkiye’ye bağlanmıştır.

Rusya güneye sarkma gayreti içindedir. Gerek Rusya’nın Hazar bölgesine ve İran’a inmesine gerekse de İran’ın çöküş halinde bulunması üzerine Türkiye İran’a karşı harekete geçti.

Güney Azerbaycan’ın büyük bir bölümü ile, kuzeyde Şirvan, Gence, Nahçivan alındı. Erzurum beylerbeyi vezir silâhdar İbrahim Paşa Kafkas Serdarı oldu. 1723 yazında Gürcistan’a girdi. Tiflis ve Gori başta olmak üzere İran egemenliğindeki bölgeleri Türkiye’ye kattı.

2-3/4 şubat 1750 gecesi İstanbul’da çıkan yangın 19 saat sürdü. Küçük Pazar,Vefa,Süleymaniye tarafları yandı. Aynı yıl 26/27 Nisan gecesi Mercan’da çıkan yangın da 12 saat devam etti. Mağaza,depo ve dükkânlar yandı. Padişah 1. Mahmut yanan bütün tesisleri yeniden yaptırarak sahiplerine verdi.

29/30 Temmuz 1752 gecesi aralıklarla bir saat süren depremde İstanbul,Edirne ve çevresi zarar gördü. Müteakip aylarda deprem devam etti. Hasköy tamamen yıkıldı. Edirne’de en sağlam yapılar sayılan camilerin bile minare ve kubbesi yıkıldı.

2/3 eylül 1754 gecesi 2 dakika süren bir deprem daha oldu. 50’den çok kişi öldü. Bir hafta içinde başka depremler de oldu. Yedikule, Ayasofya, Beyazıd ve Fatih camileri hasar gördü.

1750’de dünyanın büyük devletlerini şöyle sıralıyabiliriz.

• 1-Türkiye
• 2-Fransa
• 3-İngiltere
• 4-Çin
• 5-İran
• 6-Almanya
• 7-Hindistan
• 8-İspanya
• 9-Rusya

4-1755′ de İstanbul’da haliç dondu. Karşıdan karşıya yaya geçildi.

5-1768-1774 Türk-Rus savaşları yenilgiyle sonuçlandı.

6-1787 ABD kuruldu. 7-1789 Fransız ihtilâli

8-Bu yüzyıl Osmanlı hükümdarları şunlardır.

2. Mustafa 1695-1703

• 3. Ahmet 1703-1730
• 1. Mahmut 1730-1754
• 3. Osman 1754-1757
• 3. Mustafa 1757-177
• 4 l.Abdülhamid 1774-1789
• 3. Selim 1789-1807

9-1774 Küçük Kaynarca antlaşmasıyla bağımsız olan Kırım 1783 de Ruslar tarafından işgal ve ilhak edildi. Kırım’dan sonra Güney Kafkasya ile ilgilenmeye başlayan Ruslar Kuban nehri boyunca kaleler inşa edip, Kabartay bölgesinde yeni yollar açtılar. Osmanlı devleti de daha önce ihmal ettiği bu bölgeyi elinde tutabilmek için bölge halkıyla ilgilenmeye başladı. Ferah Ali Paşayı Vali olarak bölgeye gönderdi.

FerahAli Paşa Azak Denizinin 100 km. kadar doğusunda bulunanAnapa kalesini onararak tahkim etti. Çoğu ilkel dinlere mensup olan bölge halkına gayet iyi muamele etti. Bunun bir neticesi olarak 4 yıl gibi kısa bir zaman içinde ( 1781-1785 ) Çerkez ve Apkaz kabileleri Müslüman oldu. Bunları Karadağlılar ve Kabartay lılar takip etti.

Çok geçmeden Kuban nehri boyunca Ruslarla çatışmalar başladı. Ruslar güneye inmek istiyorlardı. Bunun için Anapa kalesini tehdide başladılar. Ayrıca Kafkasya’da Osmanlı hâkimiyeti altındaki bölgeler de Rus tehdidi altında idi. Bunlar Anapa kalesinden ve İstanbul’dan yardım istediler.

Anapa kalesinin yardımına gitmek üzere Trabzon Valisi Kösem Mustafa Paşa görevlendirildi. 1786. Bin asker istendiği halde Kösem Mustafa Paşa ancak 300 asker toplayabildi. Anapa için bu kuvvetler yeterli değildi. Bundan dolayı Canik mütesellimi Battal Hüseyin Paşa 10 000 kişilik bir kuvvetle Anapa kalesinde görevlendirildi. Battal Hüseyin Paşa Anapa’ya gitmek istemiyordu.

İşi ağırdan aldı. Paşa ancak 300 kişilik bir kuvveti Kafkasya’ya gönderebildi. Anapa’ya saldıran Ruslar kaledekilerin gayreti ve halkın yardımı ile püskürtüldü.

Battal Hüseyin Paşa isteksiz olarak gittiği Kuban taraflarında Ruslara yenilince onlara teslim oldu. Daha sonra Anapa üzerine gönderilen Sarı Abdullah Paşa da bu işe isteksiz olduğundan oyalanmaktaydı. Ruslar Sarı Abdullah Paşanın oyalanmasını fırsat bilerek Anapa kalesini kuşatıp aldılar. 1789. Sarı Abdullah Paşa Anapa kalesinin düşmesine sebep olduğu için idamına hükmedildi. Erzurum’a giderken yolda pusuya düşürülerek öldürüldü.

Anapa kalesini kaybeden Osmanlı,Rion ırmağı ağzındaki Faş kalesini tahkim ederek burada tutunmaya çalıştı. Kafkasya’daki bu olaylar Rize ve çevresini de hareketlendirdi. Çünkü bütün bu bölgelere gönderilen askerler,bu çevreden toplanıyor,halk tarafından teçhiz ediliyor ve masrafları karşılanıyordu.

Ruslar kuzeyden yeni yollar ve yeni kaleler yaparak Kafkasları aştılar. Tiflis’e varan Rus askerleri Faş kalesini alarak İmereti’yi tehdide başladılar. Gerek Faş kalesinin geri alınması,gerekse de Rusların daha güneye inmelerini engellemek için Haznedaroğlu Süleyman Ağa 4000 askerle Faş kalesi üzerine gönderildi.

Bu kalenin kurtarılmasında Rize Ayanı Tuzcuoğlu Memiş Ağa da katıldı ve yararlılıkları görüldü. Bunun üzerine kendisine Kapıcıbaşılık rütbesi verildi. Bu rütbeyi alan Memiş Ağa Batum kalesiyle birlikte,Batum Sancağının da hakimi oldu.