16.Yüzyılda Hemşin Kazasında Nüfus Durumu

1515-1532 tarihlerini taşıyan Timar İcmal Defterinde” Vilâyet-i Hemsin” ve “Nahiye-i Hemsin” tabirleri geçmekte ve hatta kazanın nüfusu verilmektedir. 1520 tarihli ve 387 numaralı Tımar İcmal Defterine göre Hemsin kazasında bağlı 3 adet nahiye bulunmaktadır.

1-Hemsin 2-Kara Hemsin 3-Eksanos

Ayrıca kaza dahilinde “Hemşin-i Bâlâ ” ve “Hemşin-i Zir” adı ile iki kale nulunmaktadır. 1515 yılında “Hemşin-i Bâlâ” kalesinde görevli 13 nefer müslüman bulunmaktaydı.

1-1520 tarihinde Hemsin Kazasında Müslüman ve Hıristiyan Nüfus

1520′ de Hemşin-i Bâlâ kalesindeki nefer sayısı 40′ a yükselmiştir. 1515-1532 tarihlerini taşıyan Timar İcmal Defterinde “Vilâyet-i Hemsin “in hane sayısı 679′ dur. Hemsin’ in 1520′ de kale görevlileri hariç hane sayısı 670 olduğuna göre, 53 numaralı Timar İcmal Defterindeki hane sayısı bu tarihten birkaç sene sonra yazılmış olmalıdır.

2-1520-1554 Yılları Arasında Hemsin Kazasının Toplam Nüfusu

1554 tarihinde Hemsin kazasına Hemsin, Kuşova, Eksanos ve Karahemşin isimlerini taşıyan dört nahiye ile bunlara bağlı toplam 31 köy vardı. Bu tarihte Hıristiyan nüfusun % 96.89′ u hanelerden, % 3.10′ u da bekârlardan meydana geliyordu.

1520-1554 yılları arasındaki 34 yıllık dönemde Hıristiyan nüfus 2288′ den 3643′ e yükselerek % 59.22 oranında artmıştır. Aynı zamanda Müslüman nüfus (kale görevlileri hariç) 1073′ ten 81′ e düşerek % 1224.69 oranında azalmıştır. Bunun sebebi

Hemşin’in hem kaza dışına, hem de sancak dışına göç vermesindendir. Osmanlı fethi öncesi Hemsin dışı bölgelerin Müslümanlar ve Gregoryen Hıristiyanlar bakımından güvensiz oluşu, Osmanlı’nın getirdiği güven ve eşitlik ortamıyla birlikte bu tehlikenin ortadan kalkmasıyla birlikte iç göç hareketleri hız kazanmıştır.

Hıristiyan nüfusun yıllık artış oranı % 1.74, Müslüman nüfusun yıllık azalma oranı ise % 36.02 dır. 1520′ de Hemsin kazasının nüfusu 70 nefer Müslüman kale görevlisi ile birlikte 3619 kişi iken 1554′ te kale görevlileri hariç 3724 kişiye yükselmiştir.

Kale görevlileri hariç tutulursa, 34 yıllık dönemde kazanın nüfusu % 10.80 oranında arttığı görülmektedir. Bu devrede nüfusun yıllık büyüme hızı % 0.31 oranında gerçekleşmiştir. 1520′ de mevcut 70 nefer kale görevlisi hesaba katıldığında 1520-1554 yılları arasında kazanın nüfusunun % 2.90 oranında arttığı görülmektedir.

3-1530 Tarihinde Hemsin Kafasındaki Nüfusun Yapısı

4-1520-1554 Yılları Arasında Hemsin Kazasının Kale,Nefs (Merkez), Köy ve Tahmini Nüfusu

Yukarıdaki istatistiki bilgilerde görüleceği üzere fethin akabinde ki yüzyılın ilk yarısında Hemsin kazasında Müslüman nüfusun oldukça yüksek olduğu görülüyor. Bu eski Müslüman hanelerin bölgenin yerli halkı olarak buraları ilk şenlendirenler olduğuna şüphe yoktur. Ancak Hemsin bölgesinin etrafını çevreleyen alan üzerinde güçlü bir Müslüman topluluğu vardır ve bu topluluk Hemşin’le yakın ilişkiler içerisindedir.

Yine Hemşin’in bu İslâm coğrafyası ile çok sıkı bir ulaşım ve ticari münasebeti olduğunu da unutmamak gerekir. Osmanlı fethinden önceki yüzyılda Trabzon devletinin Hemsin üzerindeki hakimiyeti çok zayıftı. Bu zayıflık hem coğrafi uzaklıktan, hem de bu devletin askeri ve siyasi zayıflığından ileri geliyordu.

5-16 .YY. Sonu İtibariyle Hemsin Kazasında Nüfusun Yapısı 

Karye sayısı 34’ten 32’ye,hane sayısı ise 671 ‘den 1382’ye yükselmiştir. 1530’larda Hemsin nüfusunun %37 ‘si Müslümanken bu ,yüzyıl sonlarında %4 ‘lere düşmüştür. Bunun sebebi iç göçtür. Hemşin’den dışarıya ve dışardan Hemşin’e yapılan göçleri incelediğimizde şunları görüyoruz.

1-Hemşin’den Sürmene’ye,Trabzon’a ve Çarşamba’nın Kurşunlu kasabasına;

2-Sürekli olarak 16.yy.da başlayıp günümüze kadar Hemşin’den sahile ve Rize kazasına göçler oldu.

Bunlar;Fmdıklı ilçesi Yaylacılar ,Güneysu ilçesinin Başköy, Merkez ilçenin Küçükçayır, Çimenli, Karasu, Ambarlık köyleri ile Çorapçılar, Ekmekçiler ve Hayrat mahallelerine gelip yerleşmişlerdir. 

3-16.Yüzyıl içerisinde Hemşin’de yaşayan Hıristiyanların İslâmiyet’e geçişini hızlandırmak için buraya Hemşinliler gibi Türkçe konuşan Müslüman’lar yerleştirilerek, İslâmlaşma süreci hızlandırılmıştır. Görüleceği gibi Hemşin’deki Müslüman nüfusunda görülen %30‘luk azalmanın sebebi iç göçlerdir.