Rizede İmece ve Eğratlık

Yöremizde yaptığımız araştırmalar ve yaşlılardan elde ettiğimiz bilgiler, eskiden birçok işin yardımlaşma ile yapıldığını gösteriyor. Buna yöremiz şivesi ile “eğrat” denir. Eğratlık yapmak eğrata gitmek, eğrat çağırmak bu işle ilgili deyişlerdir.

Eğrat sözü ırgat kelimesinden gelmiştir. Irgatın sözlük anlamı başkası hesabına ücretsiz çalışmaktır. Fakat bizim kullandığımız eğrat kavramı ise yardımlaşmayı ifade eder. Komşular birbirine eğratlığa gider ve hepsinin maddi koşullan eşittir. Irgatlıkta ise halk köyün ağasına çalışır.

Eğratlık yani eğrat sayısı işin büyüklüğüne göre olur. Odun taşımak, gübre taşımak, pekmezcilik yapmak, genellikle 10-15 kişi ile yapılırdı. Ev yurdu kazma, Camii ve Köprü yapmak gibi Kamu yararına yapılan eğratlıkta 30-70 kişi arasında kalabalık bir topluluk bulunurdu.

İmecelerin bir kısmı komşuların yardımlaşması şeklindedir. Toplu halde yapılan işler daha az yorucu olduğu için tarla işlerinden kendir taramaya kadar bir çok iş imece ile yapılırdı.

İmecelerin bir kısmı da kamu yararına yapılan işlere münhasırdı. Köprü yapmak, yol kazmak gibi. İmecele katılan herkes, işine göre, semer, sepet, teyter, kazma, kürek, orak bel, ip gibi aletlerini beraber getirirdi.

İmeceler yemekli olurdu. Kimin yararına imece yapılacaksa yemeği o verirdi. Değirmen, cami yapımı gibi günlerce sürecek olan imecelerde yemeği sıra ile vermek adetti. İmece Yemekleri günlük yemeklerden biraz daha farklı olurdu. Bu yemekler etli fasulye, etli sarma, herse, çığırta, pilav, baklava, paluze ve yoğurt gibi yemeklerden oluşurdu.

BAŞLICA İMECE ŞEKİLLERİ ŞUNLARDIR

1- Kamu yararına yapılan imeceler

• a- Köprü kurmak
• b- Camii yapmak
• c- Değirmen yapmak
• d- Yol yapmak
• e- Su harkı açmak
• f- Camii temeli açmak
• g- Kar kuyusu kazmak.
• h- Camii için kiremit ve kereste taşımak

2- Erkeklerle yapılan imeceler

• a- Kışlık odun hazırlamak
• b- Yurt yeri (Temel açmak) kazmak
• c- Tarla açmak
• d- Pekmezcilik yapmak
• e- Tarla duvarı yapmak
• f- Çaylık seti hazırlamak

3- Kadınlarla yapılan imeceler

• a) Gübre taşımak
• b) Odun taşımak
• c) Harman ayıklamak
• d) Kendir taramak
• e) Ot biçmek
• f) Tarla bellemek ve kazmak
• g) Tarla ayıklamak
• h) Düğünlerde tatlı açmak
• i) Düğünlerde sarma sarmak
• f) Çay Toplamak

Bilhassa kadınlarla yapılan gübre ve odun taşımak gibi eğratlıklarda kızların çalışırken türkü söylemeleri ve işin sonunda horon kurmaları, atma türkü atmaları görülen işlerdendir. Bu türkülerin bir kısmı çevrede bulunan delikanlılara birer mesaj mahiyetinde olurdu.

Bu imeceler, yok denecek kadar azalmış ve eski niteliğini yitirmiştir. İmecelerin azalmasının başlıca nedeni işlerin mahiyet değiştirmesi veya bazı işlerin ortadan kalkmasıdır. Bugün mısır ekimi yapılmadığı gibi ev temelleri de insan gücüyle kazılmıyor. Ortak işlerden olan cami yapımı, yol ve köprü yapımı gibi işler için para toplanıyor ve ustasına yaptırılıyor. Çayda yarıcı veya yevmiyeci çalıştırılıyor.

Kaynak: Rize Kültür Derlemeleri, Rize Halk Eğitim Müdürlüğü Yayınları