Rize Yöresel Kıyafetleri ve Elbiseleri

FOLKLORİK GİYSİLERİMİZ

KADIN GİYSİLERİMİZ

Aşağıda tarif edilen giysiler Merkez İlçe ile birlikte Kalkandere, İkizdere, Güneysu, İyidere, Derepazarı ve kısmen Çayeli ilçelerini kapsamaktadır. Diğer ilçelerimizde farklı kıyafetler görülür.

a) BAŞ

Giyimin en karakteristik özelliğini başörtüleri ve baş bağlama şekilleri belirler.

Tülbent veya Çember: Saçların korunmasını sağlamak için makaslı peştemalm altından başa sarılan desenli veya düz renkte, çok ince duku-nulmuş bir örtüdür. Çemberin kenarları pul boncuk, iğne oyası veya dantel ile süslenebilmektedir. Çemberler bazı yörelerde örneğin Cimil’de baş peştemalmı tutturmak için peştemalm üzerine bağlanır ve düğüm atılır.

b) MAKASLI PEŞTEMAL

Başa örtülen büyükçe bir örtüdür. Bir metre eninde, bir yetmiş metre boyundadır. Boy kenarları kalın, orta bölümleri ince düz çizgili şekilde uzanır. Kırmızı, sarı, siyah ve beyaz tonlarla renklendirilmiştir. Enine olan kenarı püsküllü olup pamuklu dokunuşlu olduğu gibi ipekli dokunuşlu olanlanda vardır.

Başa Bağlama Şekilleri:

• 1- Peştemalm sağ ucu uzun, sol ucu daha kısa bırakılır. Sağ tarafta kalan uzun taraf, sol omuzdan atılarak boğazı saracak şekilde bağlanır. Arkaya sarkan ağırlığıyla başa tutunur.
• 2- Kadınların bağa, bahçeye veya çaya giderken ve buralarda çalışırken peştemalm baştan düşmemesi ve daha rahat çalışılması için başvurulan bir bağlama şeklidir. Makaslı peştemal ortalanarak başa alınır ve yanlara sarkan peştemalm iki ucu arkaya atılarak başın arkasına düğümlenir.
• 3- Cimil’de peştemal ortasından başa konularak uçları iki yandan omuzlara sarkıtılır. Daha sonra dilmelik denen siyah ince dokunuşlu bir kumaştan yapılan bir bağ başa geçirilir. Veya peştemalm başa iyice tutunması için örtünün üzerine bir çember bağlanır.
• 4- Gençler daha açık renkli daha canlı peştemalları örtünürler.

c) TAKILAR

Kulakta 22’lik lira tabir edilen küpeler, boyunda beşibirlik.

d) BOY GİYİMİ-BEDEN GİYİMİ

Elbise: Çiçekli basma kumaştan olduğu gibi desenli pazanden de yapılmaktadır. Bedeni düz, kolları uzun, belden aşağı büzgülü, etekleri fırfırlı, fisto veya sutaşı ile süslenebilen uzun bir elbisedir. Günlük giyilir ve yukardan makaslı peştemal ve aşağıdan dolaylık elbiseyi örter.

Buluz: Genellikle Rize bezi tabir edilen kumaşlardan yapılır. Buluz robadan büzgülü, hakim yakalı, uzun kollu, manşetli ve manşetsiz bir beden giysisidir.

Etek: Desenli kumaştan yapılan, belden lastikli, etekleri fırfırlı, sutaşı ile süslü uzunca bir günlük giyecektir.

Dolaylık: Eni 1,30 boyu 80 cm olan ve bele sarılan bir örtüdür. İk renkli ve geniş paftalı olarak dokunur. Bele dolandığı için dolaylık adın almıştır.

İki türlü bağlama şekli vardır.

• 1- Gezmeye veya çarşıya çıkan kadınlar dolaylığı düz olarak bellerir dolarlar. Dolaylığı belden 6 santim kadar kıvırarak arka bel üzerine iki düğüm atarak tuttururlar. Kıvrılan 6 santimlik kısım bir kemer gibi beli tutar. Dolaylığın boyu elbisenin boyunu bir kaç santim geçer.
• 2- Çay toplamada ve bağ ve bahçe işlerinde kullanılışı: Bele bağlı dolaylığın iki ucu kaldırılarak bel kemerine sokulur. Şimdi dolaylığa bir torba şekli verilmiştir. Bu torba; elle toplanan çaylar, bağ ve bahçeden toplanan lahana, fasulye, domates gibi sebzeleri koymaya elverişli olur.

Dolaylık her halde çalışan kadının elbisesini temiz tutmak için kullanılan bir önlüktür. Fakat sonraları bu görevi unutulmuşa benziyor ve Rize’li kadınlar bunu çarşı pazar işlerinde de kullanıyorlar.

e) AYAĞA GİYİLENLER

Çorap: Eskiden çorap olarak beyaz veya renkli, düz veya şekilli olarak örülmüş yün çorap giyilirdi. Her aile çorabını kendi örerdi.

Çank-Çapula-Lastik: Seferberlikten önce hali vakti iyi olanlar altı kösele, üstü deri, burnu az kıvrık bir ayakkabı giyerdi. Buna çapula denirdi. 1950’lere kadar köylülerin giysisi genellikle çank idi. 1945’lerden sonra kara lastik çıktı. Erkek ve kadınların beraberce giydikleri kara lastik; ökçesiz, düz, parlak renkte, içi bez kaplı bir giysi idi. Giderek giyimi azalmıştır. Bugün iş ayakkabısı olarak bazı köylerimizde kullanılmaktadır.

II- ERKEK GİYSİLERİMİZ

(Cumhuriyetten önce)

a) BAŞLIK

KUKULA: Eskiden başa Dalfes, Kalpak ve Kukula giyilirdi. Erkeklerin başına peşkir veya baş mandili bağladıkları da olurdu.

Kukula: Lacivert veya siyah renkli pamuklu kumaştan yapılan bir erkek başlığıdır.

Başa giyilen bölüm üçgen şeklindedir. Üçgenin ortası, çeşitli şekilde sutaşı ile süslenmiştir. Kukulanın kulaktan aşağı sarken bölümü bir metre boyunda 25 santim genişliğinde uzunca bir bağdır. Bütün kenarları sutaşı ile temizlenmiştir.

Bağlama Şekli: Kukula başa geçirilir. Yanlardan sarkan bağlar arka boyundan alın üzerine getirilerek sarılır. Tekrar önden arkaya doğru getirilerek ense boşluğunda düğüm yapılır.

b) GÖMLEK

Beyaz ipekli kumaştan yapılan robalı, hakim yakalı, önden düğmeli, uzun kollu ve manşetli bir erkek gömleğidir.

c) YELEK

Kolsuz, bisiklet yakalı (yuvarlak sıfır) kruvaze modelli ve çift düğmelidir. Sol göğsün üzerinde yelek cep, etek bölümünde ise torba cep bulunur.

Sağ göğsün üzerinde ise Türk Bayrağı işlenmiştir. Yeleğin arkası astar kumaştan yapılmıştır. Öne nazaran daha boldur. Bu bolluğu, bel üzerinde, yan dikişlere tutturulmuş tokalı, dar, kendi kumaşından yapılmış bel kemeri toplar. Yeleğin arka etek ucu V şeklindedir.

d) CEKET (CEPKEN)

Bele kadar, önden V yakalı, kruvaze modelli, uzun kollu, kol ağzı dar yırtmaçlı ve düğmelidir. Ceketin boyu yelekten daha uzundur. Yan dikişlerden yırtmaçlı kruvazenin bittiği yerde ip bağları vardır. Ceketin bütün kenarları ve şekilli olan yerleri sutaşı ile süslenmiştir.

e) ŞALVAR

Şalvar, arka ağı bol olan bir giysidir. Bu bolluk pili yapılarak sağlanmıştır. Paçaya kadar olan bölüm ise bacağı saracak şekilde uzanmıştır. Paça ağzı fazla dar olduğundan yan dikişte yırtmaçlıdır. Yırtmaç kolayca giyilip çıkarılabilmesi içindir.

Şalvarın ağları, yan dikişleri, yırtmaç ve paça ağızları sutaşı ile temizlenmiş ve süslenmiştir. Şalvarın beline ip veya lastik geçirilmiştir.

f) ÇİZME

Deriden yapılmış (kösele), alçak topukludur. Çizme boyu dize yakın v bacağı saracak şekildedir.

g) AKSESUARLAR

Belde kama, boyunda nuska asılıdır. Cebe zincirli saat, yanda bir tort bulunur. Ayrıca tütün tabakası ve hamayiller ve bunların zincirleri göğs süsler. Eski milislerde tüfek ve fişeklik aksesuarı tamamlamaktadır.