Rizede Gurbetçilik

Eski devirlerde Tabiatın cömert olmayışı, Rizeli’yi gurbete çıkarmak zorunda bırakmıştır. 1914 Harbinden önce daha çok dış memleketlere olan göç, İstiklal harbinden sonra Türkiye içine doğru daha çok yönelmiştir.

Bugün Samsunun köy ve merkez nüfusunun %30’u İstanbul’da 300, Ankarada 150 bin civarında Rizeli olduğu tahmin edilmektedir. Buralarda ev, yurt ve ticarethane sahibi oldukları halde çoğu doğduğu diyarla bağını kesmemiştir.

İzmit ve Sakarya vilayetlerinde, Yalova, İzmir ve Bursa çevrelerinde büyük topluluklar halindedirler. Vilayet nüfusunun üç mislinden fazla Rizeli, Türkiyenin çeşitli diyar, şehir ve kasabalarında yerleşmiştir.

3. Murat devrinde Trabzon Vilayeti hakkında çıkan bir kanunda: (1583 tarihli Trabzon Vilayeti Tapu Tahrir Defteri) “Adı geçen yerlerin ziraat yerleri az olup zor işlenmekte ve bu yüzden reayanın bir kısmı vatanlarından ayrılıp başka Vilayetlere gitmekte ve bu yüzden reaya her zaman hazır alamamaktadır!” demektedir.

1904 tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesinin Rize bölümünde de aşağıdaki malumat verilmektedir!

“Arazı, ahali-i mevcudiyeyi geçindirmeye kafi olmadığından ve ekser yerler dahi dağlık ve taşlıktan ibaret olup ziraate kabiliyeti bulunmadığından halkın hemen ekserisi Rusya ve Romanya’ya ve memalik-i şahanenin diğer bir çok yerlerine gidip rençberlik ve fırıncılık, tütüncülük, biçkicilik ve taşçılık gibi sanayi ile meşgul olurlar.”

Daha sonraları ise Rizeli’leri denizci ve gemici olarak görüyoruz. Ta ki 1960 yıllara kadar, Rize’li gurbet hayatına çıkmış ve gurbette kazandığı ile geçinir olmuştur. Gurbetçilik Rizeli’nin kaderi gibidir. Rizeli’nin hayatına tarihten gelen bir derinlikle etkili olmuş olan gurbetçiliği Rize’nin kültür hayatı dışına tutmak doğru olmazdı.

Gurbetçilik ekonomik ve kültürel yönden ele alınabilir. Bir toplum düşünün ki genellikle evin erkekleri gurbettedir. Böyle bir toplum, kadınların etkili olduğu bir toplum olur. Böyle bir toplum, gezip görenlerin memleketlerine dönmeleri yüzünden dış etkilere açık bir toplum olur.

Haberleşmenin sınırlı olduğu dönemlerde gurbetçilik hayatının en etkili olduğu saha haberleşme olanıdır. Gurbette olan memleketinden, çoluk çocuğundan; ailesi de gurbete gönderdiği eşinden, kardeşinden, babasından haber bekler.

Mektuplar posta ile veya gurbete çıkan veya izine dönenlerle gönderilir. Eğer bir kişi gurbete çıkacak veya izin bitimi işine dönecekse bütün komşularını dolaşır, mektupları, özel haberleri alır ve bunları yerlerine ulaştırır. Eğer gurbette olan biri izine dönecekse bu da bütün tanıdıkları dolaşır ve bunların haberlerini ailelerine götürür. Gurbetten gelen biri mutlaka komşulannca ziyaret edilir; bir mektup, bir emanet veya ber haber var’mı diye sorulur. Haber bir iki aylık olsa da insanın gurbette olan yakınından bir haber alması kadar rahatlatıcı bir şey olamaz,

Gurbetten izine gelen genç biri ise gelişimini bir kaç mermi yakarak haber verir. Eğer askerden geliyorsa arkadaşları silah atarak dönüşünü kutlarlar.