Rize Deyimleri (Rize İli Ağızları)
Rize ili ağızları kendi bünyesinde bazı önemli farklılıklar gösterir. Etnik yerleşmelerin değişik kollara, değişik tarihlere ve değişik alanlara yayılmasıyla ortaya çıkan bu durum bölgeyi beş ağız yöresine ayırmamızı gerekli kılmıştır.
1.Ağız Yöresi: Rize il merkezi (merkez ilçe köyleri dahil), Kalkandere, İkizdere, Güneyce, Güneysu, Büyükköy, İyidere, Derepazarı bölgeleridir. Bu yöre çerçevesindeki ağız birliğinin doğuşunda, İkizdere ilçesinin eski bir etnik çekirdek olarak büyük rol oynadığı anlaşılmaktadır.
Rize il merkezi ve yakın çevresi başta olmak üzere, bu yöre dahilindeki çeşitli köy ve beldelerde oturan en geniş ve en eski ailelerin köken bakımından İkizdere’ye bağlı olmaları, ilçenin geçmişte bölgeyi Türkleştirmek için Anadolu’dan gönderilen Türk oymakları ile Tebriz’den gelen Akkoyunlu Türkmenlerinin ilk yerleşme merkezi olduğunu düşündürmektedir.70
2. Ağız Yöresi: Çayeli ilçe merkezi ile yakın çevresini içine alan bu ağız yöresi, 1. Ağız yöresine çeşitli yönlerden benzerlik gösterir ve onu öbür üç ağız yöresinden ayıran özelliklere ortak olur.
3.Ağız Yöresi: Çamlıhemşin ve Hemsin ilçelerini içine almaktadır. Diğer ağız yörelerinden oldukça farklı niteliklerle ayrılmaktadır.
4.Ağız Yöresi: Çayeli ilçesine bağlı Kaptanpaşa (Senoz) beldesiyle köylerini içine alan dar bir yöredir. 3. Ağız yöresinin özelliklerine ortak olan bu yöre, öbür yandan çeşitli nitelikleriyle 2. Ağız yöresine yakınlık göstermektedir. Bu bakımdan Kaptanpaşa ağzı bu iki değişik ağzın karışıp kaynaşmasından doğmuş bir ağızcık olarak düşünülebilir s e de onu öbürlerinden ayıran önemli ve esasa dayalı farklılıklar vardır.
5.Ağız Yöresi: Pazar, Ardeşen, Fındıklı, Arhavi, Hopa ve Kemalpaşa ile Sarp’a kadar uzanan bölgede görülür. Lazca adı verilen yöresel bir konuşma dili de konuşulduğu bu yörede 3. Ağız yöresiyle de sıkı bir ortaklık göze çarpar. Bölgenin diyalektolojik durumu konusunda şu noktayı da belirtmek gerekir ki, yukarıda yayılışlarını göstermeye çalıştığımız ağız yörelerini idari bölümlemede olduğu gibi kesin sınırlarla birbirinden ayırmak bir noktaya kadar mümkün veya gerçekliğe uygun görünmemektedir.
Lazca adı verilen konuşma dilinin yazı dili haline getirilmesi için 1990’h yılların başında küresel güç destekli başlatılan sera çalışmaları bu ülkelerin Kafkas politikalarının bir sonucudur. Megreller ‘le ortak alfabe yaratılmaya çalışılması da yeni azınlıklar yaratma ve böylelikle bölgeye egemen olma düşüncelerinin bir sonucudur. Ancak halkımız bunların farkındadır ve bölgemizin bir Filistin yada Kuzey Irak olmasına izin vermeyecektir. SONUÇ
G. Nemeth ” Batı Rumeli ağızlarının anayurdu Trabzon, Rize, Çoruh ve Kars’tır. Diyaktolojik açıdan bu bölge kapalı ve organik bir bölgedir” görüşüyle Kuzeydoğu Anadolu ve Batı Rumeli arasındaki dil akrabalığını ortaya koymaktadır.A.Caferoğlu’da “Kuzeydoğu Anadolu, Batı Rumeli ağızlarının Köktürk abidelerinin fonetik özelliklerine sahip olduğunu” belirtmektedir.
Eskiden Kullanılan Kelime ve Deyimler | Bugünkü Dilde Karşılıkları | KullanılanBölge |
Afomi | Güya | Merkez ilçe |
Ander | Fena, kötü | Merkez ilçe |
Alemedi | iplik kelebini masuraya sarmak için iplik kelebinin giydirildiği düzenek | Merkez İlçe |
Apsomati | Yanan ateşten uçuşan kıvılcımlı küller | Merkez İlçe |
Aba | Abla, teyze, hala, yenge | Merkez ilçe |
Aposkal | Yapılmakta olan iş | Merkez ilçe |
Abula | Abla | Merkez ilçe |
Afkurmak | Havlamak | Merkez ilçe |
Arapıça | Arap kabağı,siyah kabak | Merkez ilçe |
Andi | Dokuma tezgâhı | Merkez ilçe |
Azina | Irmak kenarında bulunan verimli arazi | Merkez İlçe |
Avlak | Su arkı | Merkez ilçe |
Açubakan | Falcı | Merkez Ilçe-İkizdere |
Ağrına Gitmek | Gururuna dokunmak | Merkez Ilçe-İkizdere |
Anağulis | Midebulantısı, birbirine karışmak | Merkez Ilçe-İkizdere |
Apoksi | Demircinin herhangibir demir aletini ısıtarak düzeltmesi | Merkez Ilçe-İkizdere |
Aşlama | Küçük ağaç veya meyva fidesi | Merkez ilçe -İkizdere |
Ahpun | Gübre | Merkez ilçe |
Avli | Avlu | Merkez Ilçe-İkizdere |
Bıldır/Buldur | Geçen yıl | Merkezllçe-Kalkandere |
Ballı Lobya | Soya fasulyesi | Merkez ilçe |
Bunme | Oda | Merkez ilçe |
Bozger | Ağaçlık ve çalılık yer | Merkez ilçe |
Binam | Yavrum | Merkez ilçe |
But | Baldır | Merkez ilçe |
Bihova | Çabuk, aniden | Merkez ilçe |
Bertilmek | Toprağın yarılması | Merkez ilçe |
Cağ | Şiş, örgü şişi | Merkez ilçe |
Celep | Kavurma yapmak için satın alınan inek | Merkez İlçe |
Ceğerli | Değmiş, olgunlaşmış | Merkez ilçe |
Ceğer | Ciğer | Merkez ilçe |
Çambi | Örgü, saç örgüsü | Merkez ilçe |
Çilimbura | Ateş böceği | Merkez ilçe |
Çapika | Küçük çömlek, maşraba | Merkez ilçe |
Çağana | Yengeç | Merkez ilçe |
Çeğel | Çakıl | Merkez ilçe |
Çaşıt | Casus, fesatlık | Merkez ilçe |
Çiçili | Solucan | Merkez ilçe |
Çorlanmak | Yemek yemek | Merkez ilçe |
Çivit | Çekirdek | Merkez ilçe |
Çıpa | Arı iğnesi | Merkez ilçe |
Çınya | Tavuk pisliği | Merkez ilçe |
Çimla | Çapak, göz çapağı | Merkez ilçe |
Çişon | Ağaca sarılan sarmaşık | Merkez ilçe |
Çapli | Dizim | Merkez ilçe |
Çığırta | Kızgın yağda kızartılan sulu Unlu hamur çeşidi | Merkez İlçe |
Çakudi/Sakudi | Salkım, üzüm salkımı | Merkez ilçe |
Çimidi | Beyin | Merkez ilçe |
Çupuri | Ezilmiş, suyu sıkılmış üzüm artıkları | Merkez İlçe |
Çupi | Çalı-Çırpı | Merkez ilçe |
Çerik | Kalın tahta | Merkez ilçe |
Çafı | Çatallı kürek | Merkez ilçe |
Çahatara | iki cevizle yapılan çocuk oyuncağı | Merkez İlçe |
Çamçaka | Değirmen taşı üstüne konan ve tane döken oluk | Merkez İlçe |
Çürüğayı | Temmuz, çürük ay | Merkez ilçe |
Çuis Etmek | Acımak,ağırmak | Merkez İlçe |
Çepli | Kıymık, küçük ağaç veya taş parçası | Merkez İlçe |
Çahra | Elle çevrilen bir düzenek | Merkez ilçe |
Çepuk | Küçük kare şeklinde örme el sepeti. Kuviçadan küçük | Merkez İlçe |
Çise | İnce yağmur tanecikleri | Merkez ilçe |
Çilotori | Bağırsak | Merkez ilçe |
Çikli | Simit | Merkez İlçe |
Çilikuvaris | Dairevi şekilde dönmek | Merkez İlçe |
Çali Pati | Kuş tutmaya yarayan düzenek | Merkez ilçe |
Çilbur | Un ve ağın pişirilmesi ile yapılan yemek | Merkez İlçe |
Çofo | Çim | Merkez İlçe |
Çaçel | Çubuklardan örülen ve ev içinin üstüne konan dumanı geçiren döşeme | Merkez İlçe |
Çiça | Emzik | Merkez Ilçe-Çayeli |
Çıkara | Çalımsı bir bitki | Merkez ilçe |
Çerçelida | Suda bulunan çok küçük canlılar | Merkez ilçe |
Çelefudi | ince odun parçası | Merkez ilçe |
Dizluk | Uzun erkek donu | Merkez ilçe |
Davli | Odun kütüklerinin baltayla parçalanmış kısımları | Merkez İlçe |
Darni | Evin en üstünde örtü ile tavan arasında kalan yer | Merkez İlçe |
Değmek | Meyvenin Olgunlaşması | Merkez ilçe |
Dondarcı | Düğünlerde yemeği yöneten kişi | Merkez ilce |
Düzenci | Gelini hazırlayan bayan | Merkez ilçe |
Dadanmak | Sıkılmak | Merkez ilçe |
Donak | Süslenmeye ve donatmaya yarayan eşya | Merkez İlçe |
Doğdi | Varya, çekiç ve keser’in döven kısmı | Merkez İlçe |
Dibek | İçine buğday konulup kopalı ile dövülerek samanı ayırmaya yarayan yuvarlak biçimde içi oyulmuş taş | Merkez İlçe |
Dilavi | Ayran küpü | Merkez İlçe |
Dolayluk | Bele bağlanan peştemal | Merkez ilçe |
Eğratluk | İmece | Merkez ilçe |
Çilbur | Un ve ağın pişirilmesi ile yapılan yemek | Merkez İlçe |
Çofo | Çim | Merkez ilçe |
Çaçel | Çubuklardan örülen ve ev içinin üstüne konan dumanı geçiren döşeme | Merkez İlçe |
Çiça | Emzik | Merkez Ilçe-Çayeli |
Çıkara | Çalımsı bir bitki | Merkez ilçe |
Çerçelida | Suda bulunan çok küçük canlılar | Merkez ilçe |
Çelefudi | ince odun parçası | Merkez ilçe |
Dizluk | Uzun erkek donu | Merkez ilçe |
Davli | Odun kütüklerinin baltayla parçalanmış kısımları | Merkez İlçe |
Darni | Evin en üstünde örtü ile tavan arasında kalan yer | Merkez İlçe |
Değmek | Meyvenin Olgunlaşması | Merkez ilçe |
Dondarcı | Düğünlerde yemeği yöneten kişi | Merkez ilçe |
Düzenci | Gelini hazırlayan bayan | Merkez ilçe |
Darlanmak | Sıkılmak | Merkez ilçe |
Donak | Süslenmeye ve donatmaya yarayan eşya | Merkez İlçe |
Doğdi | Varya, çekiç ve keser’in döven kısmı | Merkez İlçe |
Dibek | içine buğday konulup kopalı ile dövülerek samanı ayırmaya yarayan yuvarlak biçimde içi oyulmuş taş | Merkez İlçe |
Dilavi | Ayran küpü | Merkez ilçe |
Dolayluk | Bele bağlanan peştemal | Merkez ilçe |
Eğratluk | İmece | Merkez İlçe |
Enişte | Damat | Merkez ilçe |
Eşkin | Filiz, sürgün | Merkez İlçe |
Eşade | insan suretinde yapılan korkuluk | Merkez İlçe |
Ev içi | Evin girişinde içinde ocak ve mutfağın bulunduğu, oturma ve yemek yemeye yarayan bölümü | Merkez İlçe |
Ereti | Eğrelti Otu | Merkez İlçe |
Emice | Amca | Merkez İlçe |
Feli | Dilim, parça, kabak felisi |
itruka | Kestanenin ilkbaharda çimlenerek toprak üzerine çıkması | Merkez İlçe |
Fufudi | Çiban,sivilce | Merkez İlçe |
Fufula | Hafif | Merkez ilçe |
Foli | Yuva | Merkez İlçe |
Fafatara | Hafif kadın | Merkez İlçe |
Fuşki | Taze gübre | Merkez ilçe |
Fitra | Mısır fidanı | Merkez İlçe |
Feretiko | Kendir bezi | Merkez İlçe |
Fitiltopu | Hava basıncı ile çalışan ve üstüpü topunu patlatarak uzağa atan bir oyuncak | Merkez İlçe |
Feğti/Fehti | Bir nevi çit | Merkez ilçe |
Fümesi | Taze mısırdan öğütülmüş un. Furnesi ekmeği | Merkez ilçe |
Fartik | Bele bağlanan cepli bez | Merkez İlçe |
Filispit | Bisiklet | Merkez İlçe |
Ferim Kalmadı | Gücüm yoktur, halsizim | Merkez İlçe |
Gadanı Alsun | Sana feda olsun | Merkez ilçe |
Gömüğü Sevilmek | içi güzel olmak,sevimli | Merkez ilçe |
Göreslenmek | Özlemek, göresi gelmek | Merkez ilçe |
Güneli | Güneş gören yer | Merkez ilçe |
Gerdel | Tahtadan yapılan ve hayvanların yemek yediği kap | Merkez İlçe |
Ges | Sopa | Merkez ilçe |
Gorğorina | Çukur yer | Merkez ilçe |
Ginzili | Damak | Merkez ilçe |
Ganca | Kene | Merkez İlçe |
Gaco Kuşu | Bir cins kuş | Merkez İlçe |
Goy | Uvey | Merkez İlçe |
Gezep | Belâ | Merkez ilçe |
Ğarğaris etmek | Bağırıp çağırmak | Merkez ilçe |
Gemence | Omuza alınan heybe | Merkez ilçe |
Ghurtumi | Gırtlak | Merkez ilçe |
Gilça | Taze Mısır | Merkez İlçe |
Goladi | Büyük toprak parçası | Merkez ilçe |
Heseğten | Sahiden, hakikaten | Merkez İlçe |
Hizan | Cimri | Merkez ilçe |
Haşli | Sıcak | Merkez ilçe |
Haçan | Eğer | Merkez ilçe |
Halaçi | Dolu | Merkez ilçe |
Hapa/Hupi | Kabağın yumuşak içi veya üzümün kabuğu | Merkez ilçe |
Hovini Almak | Hevesini almak | Merkez ilçe |
Hohori | Baykuş | Merkez ilçe |
Hapsikoli | Hamsili ekmek | Merkez ilçe |
Hapsi | Hamsi | Merkez ilçe |
Hamduspara | Siyah renkli diken meyvesi | Merkez ilçe |
Hobur | Hortlak | Merkez ilçe |
Hovum yoktur | iyi değilim, halsizim | Merkez ilçe |
Hain | Çok fazla, zalim | Merkez ilçe |
Hoholi | Yaprak | Merkez ilçe |
Hohol Olmak | Birbirine karışmak, düğüm olmak | Merkez ilçe |
Hılça/Gilça | Taze Mısır | Merkez ilçe |
Haşuli | Süt ile mısır ekmeğinin pişirilerek yapılan yemek | Merkez ilçe |
Hastuçi | Ezik, ezilmiş | Merkez ilçe |
Hayat | Eviçi | Merkez ilçe |
Hohovis Etmek | Çömelerek oturmak | Merkez ilçe |
Harhali | Dane | Merkez ilçe |
Hoperi | Kurutulmuş su kabağı | Merkez ilçe |
Hark | Ark | Merkez ilçe |
Hosti | Kızgın ateş | Merkez Ilçe-Çayeli |
Hasılı Çarık | işlenmiş deriden yapılan çarık | Merkez İlçe |
Hedik | Çubuklardan yapılmış geniş kar ayakkabısı | Merkez ilçe |
Hizana Gelmek | ineğin çiftleşme isteği | Merkez ilçe |
Hmcır/ Hınzır | Kızgınlık belli eden ve yapılan işi beğenmeyenlere yapılan hitap | Merkez ilçe |
Hâloki | Tükürük | Merkez ilçe |
iki Canlı | Hamile kadın | Merkez ilçe |
işmar Etmek | Baş, göz, kaş ve elle işaret etmek | Merkez ilçe |
Itroni | Sandalye | Merkez ilçe |
Iştoni | Don | Merkez ilçe |
Koftera | Suyu paylaşmak için arkın çıkışına konan düzenek | Merkez ilçe |
Korob | Baraka | Merkez ilçe |
Kuplika | Hıçkırık | Merkez ilçe |
Kupas | Yüzüstü yatmak | Merkez ilçe Güneysu |
Kopeli | Piç | Merkez İlçe |
Kalif | Çocukların çeşitli odun parçalarıyla yaptığı oyuncak | Merkez İlçe |
Kaflıl | Ocaklık, lobya kafuli, diken kafuli gibi… | Merkez İlçe |
Kevi | Kavi, muhkem, sağlam | Merkez İlçe |
Kavara | Yellenmek | Merkez İlçe |
Köfte | Kesmeyen bıçak, alet | Merkez ilçe |
Kumuşi | Kestanenin dikenli kabuğu | Merkez İlçe |
Kuduçi | Gaga, kuş gagası | Merkez ilçe |
Kuyis Etmek | Bağırmak, çığlık atmak | Merkez İlçe |
Kunci | Kendir bitkisinin odunsu kısmı | Merkez İlçe |
Kartuli | Bacalarda oluşan kurum | Merkez İlçe |
Kuviça | Orme el sepeti | Merkez ilçe |
Kolistavra | Kertenkele | Merkez İlçe |
Katotori | Kapı eşiği | Merkez İlçe |
Kukari | Çengelli sopa | Merkez ilçe |
Koma | Toprak duvar,küçük U şeklinde vadi | Merkez İlçe |
Keğle | Bit | Merkez İlçe |
Kataça | Alın | Merkez ilçe |
Kotha | Ustü açık sandık | Merkez ilçe |
Kanca | Çengel | Merkez ilçe |
Kopça | Düğme | Merkez ilçe |
Kaleci | Boncuk | Merkez ilçe |
Koça | Boncuk, öksürük nöbeti | Merkez Ilçe-Çayeli |
Korkoti | Kalın öğütülmüş mısır | Merkez ilçe |
Kot | Yarım tenekelik tahta külek | Merkez ilçe |
Keğriça | İneklerin severek yediği Bir cins ot | Merkez ilçe |
Kakaçi | Koyun Pisliği | Merkez ilçe |
Koliva | Suda pişmiş taze mısır | Merkez ilçe |
Kuvarı | Ham incir, makat | Merkez ilçe |
Kukuçi | İnce dane | Merkez ilçe |
Kevret | Yatak | Merkez ilçe |
Koti | Kara lahananın gövdesi | Merkez ilçe |
Kotila | Ense | Merkez ilçe |
Komri | Tahta iskemle | Merkez ilçe |
Koleti | Sac üzerine pişirilen ince ekmek, pide | Merkez ilçe |
Koleti Peyniri | Pide tipinde peynir | Merkez ilçe |
Kohlidi | Salyangoz | Merkez ilçe |
Kupli | Asma kilit | Merkez ilçe |
Kopali | Tokmak, kendir dövmeye yarayan ve su ile çalışan düzenek | Merkez İlçe |
Kodes | Hapishane | Merkez ilçe |
Koçyali | Su dibeği, çakal kaçıran | Merkez ilçe |
Kalopya | Sarı asma kuşu | Merkez ilçe |
Kemane Çalmak | Önem vermemek | Merkez ilçe |
Koso | Kuluçka, tavuğun yumurta etmemesi | Merkez ilçe |
Kotbaş | Aptal kişi | Merkez ilçe |
Kutali | Yontulmuş odun parçası | Merkez ilçe |
Kakali | Erkek çocuk erkeklik organı | Merkez ilçe |
Kontra | Deri ayakkabı | Merkez ilçe |
Kumar/ Komar | Bir orman bitkisi | Merkez ilçe |
Küçüğayı | Şubat | Merkez ilçe |
Külek | İçine yağ, minci, yoğurt gibi yiyeceklerin konduğu tahta kap | Merkez ilçe |
Kurseli | Kesilen mısır bitkisinin tarlada kalan kısmı | Merkez ilçe |
Karakoncolos | Kışın soğuk günleri | Merkez ilçesi |
Kayde | Ezgi, türkü havası | Merkez ilçe |
Kılavlamak | Aleti ince bilemek | Merkez ilçe |
Kofo/ Kofı | Sağır | Merkez ilçe |
Korbakor Olmak | Yok olmak, kötü duruma düşmek | Merkez ilçe |
Kanci | Dilim, meyve dilimi | Merkez ilçe |
Kaybana | Kötü, fena | Merkez ilçe |
Kutala | İşi gücü olmayan, boşta gezen | Merkez ilçe |
Kakata | Çay tohumu | Merkez ilçe |
Kaçafan | Uçurum | Merkez ilçe |
Kukul | Ağ | Merkez ilçe |
Kalac | Sıcak rüzgar | Merkez ilçe |
Kukula | Yün örme başlık | Merkez ilçe |
Koçira | Tutumlu | Merkez ilçe |
Kandeva | Musluk | Merkez ilçe |
Karlı-Buzlu | Pekmezle karın karıştırılarak yapılan dondurma türü yiyecek | Merkez İlçe |
Kastaniça | Beyaz kabak | Merkez İlçe |
Kerezayı | Kiraz ayı, Haziran | Merkez İlçe |
Kuvalete | Hızar biçmek için, biçilecek odunun üzerine konulup biçme işleminin yapıldığı tezgâh | Merkez İlçe |
Kupas | Yüzüstü | Merkez İlçe |
Kapoçi | Şişik | Merkez ilçe |
Kuçi | Köpek yavrusu | Merkez İlçe |
Kotori | Bok | Merkez ilçe |
Konsol | içine elbiseler konan, üstü aynalı ve gelinlik kızların çeyizlerinin konduğu uzun çekmeceli mobilya | Merkez İlçe |
Kangali | Arık, çok zayıf | Merkez İlçe |
Kösre | Çevrilerek aletleri bilemeye yarayan yuvarlak bileme taşı | Merkez İlçe |
Kumanya | Erzak | Merkez ilçe |
Kunduri | Şişman | Merkez ilçe |
Kovuk | Oyuk | Merkez İlçe |
Koplama | Zıplayarak koşma | Merkez ilçe |
Kasar | Kireçle yapılan beyazlatma | Merkez ilçe |
Likapa | Meyveleri yenebilen çalımsı bir bitki | Merkez İlçe |
Lağus | Mısır | Merkez ilçe |
Laho | Kor ateşin yansıması | Merkez ilçe |
Lahmi | Aptal adam | Merkez ilçe |
Lenger | Büyük sahan | Merkez ilçe |
Lala | Aptal | Merkez ilçe |
Leberdek | ince uzun kişiler için söylenen argo bir kelime | Merkez İlçe |
Lapi | Aptal | Merkez ilçe |
Luküs | Gazla çalışan lüks lamba | Merkez ilçe |
Leğen | Çamaşır teknesi | Merkez ilçe |
Lağum Atmak | Dinamit patlatmak | Merkez ilçe |
Lop | Çok olgunlaşmış meyve | Merkez ilçe |
Laf alup satmak | Dedikodu yapmak | Merkez İlçe |
Lapara | Aptal adam | Merkez İlçe |
Lobya | Fasulye | Merkez ilçe |
Langona | Kısa boylu bir yılan | Merkez ilçe |
Luluçi | ince uzun sırık | Merkez ilçe |
Lapaza | Otsu bitki | Merkez ilçe |
Lami | Fasulyenin meyvesi | Merkez ilçe |
Livor | Otsu bitki | Merkez ilçe |
Likmen | Şişesiz yanan küçük idare lambası | Merkez İlçe |
Limas Etmek | Karın ısınıp erimeye başlaması, havaların yumuşaması | Merkez İlçe |
Lina Yapmak | Çamaşır asmak için ip germek | Merkez ilçe |
Liver | Tabanca | Merkez ilçe |
Laperi | Kavurma pişirirken tavayı karıştırmaya yarayan alet | Merkez ilçe |
Manca | Büyük kazanda yapılan yemek | Merkez ilçe |
Mayali | Buğday unundan yapılan mayalı ekmek | Merkez İlçe |
Mile | Misket | Merkez İlçe |
Miras | Mile, misket | Merkez ilçe |
Met-değnek | Çelik çomak oyunu | Merkez İlçe |
Marko | Erkek kedi | Merkez İlçe |
Masti | Dişi kedi | Merkez ilçe |
Muncuri | Sümsük | Merkez ilçe |
Momolika | Zimilaçi dikeninin meyvesi | Merkez İlçe |
Miti | Burun | Merkez ilçe |
Makoçi | Mekik | Merkez ilçe |
Muta | Hoholi konulan ve çubuktan aralıklı olarak örülen sepet | Merkez İlçe |
Modyoli | Değirmende öğütülecek maddelerin konduğu ambar | Merkez İlçe |
Murmuris Etmek | Homurdanmak | Merkez ilçe |
Maroslamak | Fide yada yaprakların solması | Merkez İlçe |
Matahçara | Omuzda taşınan herhangi bir yükün ağırlığını iki omuza bölüştürmek için diğer omuza konup yüke alttan verilen destek | Merkez İlçe |
Manya | Kömür lekesi | Merkez İlçe |
Maça | Çekiç | Merkez ilçe |
Maran | Genellikle ağaçtan yapılan küçük ev | Merkez İlçe |
Nayla | Serender,erzak ambarı | Merkez ilçe |
Nanuris Etmek | Ninni etmek | Merkez ilçe |
Nabedil Olasım | Yok olasun | Merkez ilçe |
Nefel | Bıldırcın tutmak için gerilen ağ | Merkez ilçe |
Otluk | Mısırın hayvanlar tarafından yenebilen gövdesi | Merkez ilçe |
Orsidi | Bir cins sert ağaç | Merkez ilçe |
Pulama | ineklere verilen sulu yiyecek | Merkez Ilçe-Çayeli |
Pardi | Dişi çakal | Merkez ilçe |
Paçatura | Kazılan topraktaki kaim toprak parçaları | Merkez ilçe |
Paçi | Kız çocuk, Bekâr kız | Merkez ilçe |
Pali | Ahırda ineğin bağlandığı kazık | Merkez ilçe |
Puli | Tavuk veya kuş yavrusu | Merkez ilçe |
Puçi | Tavuk veya kuş yavrusu | Merkez ilçe |
Puçi | Karın | Merkez ilçe |
Perçem | Mısırın baş püskülü | Merkez ilçe |
Peçarye | Çit | Merkez ilçe |
Patiçi | Yassı | Merkez ilçe |
Patoma | Ahırın tahta döşemesi | Merkez ilçe |
Pumburi | Kanatlı ve ısıran bir böcek | Merkez ilçe |
Podes | Naylanın ağaç tekerlekleri | Merkez ilçe |
Pafuli | Patlamış Mısır | Merkez ilçe |
Paçariş Etmek | Mani olmak | Merkez ilçe |
Pati | Küçük tahta | Merkez ilçe |
Pepeçura | Şira ile unu karıştırarak yapılan bir nevi yemek | Merkez ilçe |
Peçi | İnce deri | Merkez ilçe |
Peçibaş | Kabak baş, saçı dökülmüş | Merkez ilçe |
Pahça | Otların muhafaza edildiği eğreti yapı | Merkez ilçe |
Promo | Erken gelen ve olgunlaşan sebze, ekin | Merkez ilçe |
Pipili | Erkek çocukların cinsel organı | Merkez ilçe |
Pelki/Pleki | Küllükte içinde ekmek pişirilmeye yarayan taştan kap | Merkez ilçe |
Peşe Gitmek | Kızın anlaşarak oğlanın peşine gitmesi | Merkez ilçe |
Pitemi | Yarım metrelik ölçü birimi | Merkez ilçe |
Pif kokmak | Kötü kokmak | Merkez ilçe |
Peşkir | Havlu | Merkez ilçe |
Purti | Ev eşyası | Merkez ilçe |
Patuli | Yoğun Kar Yağışı | Merkez ilçe |
Rahna Çakuması | Örümcek Ağı | Merkez ilçe |
Rahna | Örümcek | Merkez ilçe |
Rokopodi | Kendir ipliği eğirmek için yapılmış bir düzenek | Merkez ilçe |
Roka | Taneli mısır koçanı, üzerine taranmış kendir lifleri sarılan ve iplik eğirmede kullanılan | Merkez İlçe |
Rohtiko | Kepçeli lahana içine mısır ekmeği doğranarak yapılan yemek | Merkez İlçe |
Rokopi | Mısır fidelerinin seyreltilme işinde koparılan fidelere verilen isim. | Merkez İlçe |
Roğhatı | Roka üzerine kendir liflerini saran meşin bir kayış | Merkez ilçe |
Pınıklanmak | Oyalanmak | Merkez ilçe |
Paklanmak | Temizlenmek, yokolmak | Merkez ilçe |
Parakami | Ateşlik | Merkez ilçe |
Sakudi | Salkım | Merkez ilçe |
Sizme | Yoğurtun süzülerek suyu alındıktan sonra geriye kalan kısmı | Merkez İlçe |
Sumar | Geç ekilen sebzeler | Merkez ilçe |
Sığran | Isırgan otu | Merkez ilçe |
Salmi | Dokuma tezgâhında dokunan bezin sarıldığı silindir. | Merkez İlçe |
Sumsuk | Çene | Merkez ilçe |
Seyvan | Kabak , salatalık ve sebzeler için yapılan Çardak | Merkez İlçe |
Simatora | Omuza asılan veya bele takılan tohumluk torbası | Merkez İlçe |
Sebi | Küçük çocuk | Merkez ilçe |
Sacayak | Yerde yakılan ateşin üstüne konan üç ayaklı demir alet | Merkez İlçe-Çayeli |
Şerevaz | Üzümleri ezmek için tahtadan veya betondan yapılmış depo | Merkez İlçe |
Şepidi | Yaban ansı | Merkez Ilçe-Çayeli |
Şokali | Mısır rokasını saran mısır kapçıkları | Merkez İlçe |
Şoz | Güneş görmeyen yer | Merkez ilçe |
Şarba | Eşarp | Merkez İlçe |
Şişeli Lamba | Gaz yağı ile aydınlatan fitilli lâmba | Merkez İlçe |
Seyrebağı | Çatının saçak kısmı | Merkez ilçe |
Taraba | Tahta bölme | Merkez ilçe |
Tömeçi | Omurga | Merkez ilçe |
Tomari | Sulak yerlerde yetişen ve pazı gibi yemeği yapılan bir yabani ot | Merkez İlçe |
Tikoçi | Dimdik ayakta durmak | Merkez İlçe |
Tikoça | Sek sek oyunu | Merkez ilçe |
Teyter | Üzüm toplamaya yarayan dar uzun sepet | Merkez Ilçe-Çayeli |
Tomele | Ocağın başında bulunan büyük düz taş | Merkez İlçe |
Tifti | Süt, ayran yada yoğurta ekmek doğranarak yapılan yemek | Merkez İlçe |
Terezlenmek | Dengeyi kaybetmek | Merkez ilçe |
Tatuli | El | Merkez ilçe |
Tami | Bodur ağaç kümesi | Merkez ilçe |
Tomon | Mısır veya ot bağlarının bir sırığa bağlanması ile meydana gelen ot yığını | Merkez İlçe |
Tahra | Burnu kıvrık, küçük balta | Merkez ilçe |
Turmuli | Mısır ekmeğinin kırıntılaştırılarak yağda ısıtılması ile elde edilen yemek | Merkez İlçe |
Taban inciri | Kuru incir | Merkez ilçe |
Tarhuli | Tarla kenarında kendiliğinden yetişen bitki | Merkez İlçe |
Termaş | Yaramaz | Merkez ilçe |
Tohli | Erkek Buzağı | Merkez ilçe |
Tavali | Taze fasulyenin yağda kavrulması ile yapılan yemek | Merkez İlçe |
Taktaka | Su ile çalışan bir oyuncak | Merkez ilçe |
Terek | Raf | Merkez ilçe |
Uşak | Erkek Çocuk | Merkez ilçe |
Ula/ola | Bir sesleniş şekli | Merkez ilçe |
Uskuçi | Mısırın koçanı | Merkez ilçe |
Üzüm Ayı | Üzüm toplanan ay, Ekim | Merkez İlçe |
Uruba | Elbise | Merkez ilçe |
Varya | Büyük çekiç | Merkez ilçe |
Vıça | İnce sopa | Merkez ilçe |
Vurçi | Domuz derisinden kendir taramaya yarayan alet | Merkez İlçe |
Yenlik | Hafif | Merkez ilçe |
Yuklamak | Uyumak | Merkez ilçe |
Yalak | Sığsu, derin değil | Merkez ilçe |
Yükli | Gebe | Merkez ilçe |
Yağluk | Havlu | Merkez ilçe |
Yalağuz | Yalnız | Merkez İlçe |
Yangaz | Yaramaz | Merkez ilçe |
Yegi | Başlık parası | Merkez ilçe |
Yansılama | Taklit etme | Merkez ilçe |
Zoli | Kemiğin içindeki ilik | Merkez ilçe |
Zimilaçi | Kışın yuvarlak, kırmızı, beyaz meyveleri olan bir diken cinsi | Merkez İlçe |
Zuzuli | Üzüm tanesi | Merkez ilçe |
Zot Etmek | Balta, nacak gibi ev aletlerini ısıtarak, döverek düzeltmek | Merkez İlçe |
Zoksilamak | Köteklemek | Merkez ilçe |
Zivori | Aşağılayıcı bir lâkap | Merkez ilçe |
Zivane | Beyin |
Yukarıda anlamları verilen kelime ve deyimler merkez ilçemizin Gündoğdu ve Güneysu bölgelerinde Akkoyunlu Türkmenlerinin yoğun olarak gelip şenlendirdikleri yerlerde konuşulmakta olup, genelde Rize’nin İkizdere kültür merkezli bölgelerde de aynı söyleniş biçimi görülmektedir. Rize’nin diğer bölgelerinde ise aynı kelime ve deyişler aynı anlamlarda fakat bazı söyleniş farklılığıyla kullanılmaktadırlar. Rize iline komşu diğer il ve bölgelerde de kullanılmış olabilir ancak bu konu araştırmamız dışında kalmıştır. Komşu il ve bölgelerin tarihini araştıran araştırmacılara yukarıdaki bilgilerin kaynaklık edeceğine şüphe yoktur.
Kelime ve deyimler alan çalışması sırasında , çoğunlukla merkez ilçenin Gündoğdu ve Güneysu bölgeleri gibi, Akkoyunlu Türkmenlerinin yerleşmiş olduğu yerlerle, İkizdere kültür merkezli yerleşimlerin görüldüğü alanlardan derlenmiştir.
Bu yazılan kelimelrin bir çoğu lazca ve rumcadan alınmış Yeni bir dil oluşturulmuş Bu nedenle Rizelilerin türkçesi kırıktır
“Lazca adı verilen” dediğiniz dil, yüzyıllardır bu topraklarda konuşuluyor ve ayrımcılık faaliyetleriyle hiçbir alâkası yok! Bu dil ve halkı asimile edilmeye çalışılıyor ve siz de bu asimilasyona çanak tutuyorsunuz.
Çozama: İneklerin sidiği
Fafatuka: Kelebek
Flambur: Ihlamur
Livor : Mürver bitkisi
Kusteli . Mısır bitkisinin kesildikten sonra tarlada kalan kısmı
Uskuçi : Mısır koçanının tanesiz hali
Komri : Ağaçtan yapılmış tabure
Zuşi . Henüz taneleri tam olmamış mısır
zuçi:geçmiş,büzüşmüş,bozulmuş manalarına gelir. örn:marketten aldığımız kurumuş hıyarlar için zuçi hiyar denir.
Ula naptin paçi kukuli mi istiyosun da!
Hep horumların deyişlerini yazmışsınız ya. Niye hiç çayeli tarafının merkezden farklı deyimlerine yer vermediniz.
zuçi ne demek?
purtuli: çayın çöpü turmuta :ekmek kırıntısı bunlar da benden:)
koğlidi:salyangoz,momoli:böcek,kotila:ense,koliva:suda pişmiş mısır,met:çelik çomak oyunu,hutimi:gırtlak,haçi:odundan tas,koleti:tandır,kofi:sağır,yaşik:kasa,minci:çökelek,harçi:sırık