Hormonlar ve Görevleri Nedir

Hormonlar, iç salgıbezlerinden kana geçen ve organların işlemesini düzenleyen uyarıcı maddeleridir, insan vücudu dokuların, organların ve sistemlerin oluşturduğu kaımaşık bir bütündür. Adı geçen yapıların tümünün kendilerine özgü ve belirli işlevleri vardır. Ama vücut bir bütün olarak büyür ve son derece uyumlu bir şekilde davranır.

Bu durum, farklı organların işlevlerini birbirlerinden bağımsız olarak yürütmediklerini, tersine, dikkatli ve titiz bir yöneticinin sağladığı kusursuz bir uyum içinde çalıştıklarını gösterir. Gerçekten de insan vücudunun değişik bölgelerinin çalışma düzeni, sinir sisteminin ve hormon adı verilen kimyasal maddelerin aracılığıyla birbiriyle sürekli ilişki içindedir.

Hormon sözcüğü, Yunancada uyarmak anlamına gelen "hormon" sözcüğünden gelmektedir. Hormonlar, adlarının da belirttiği gibi, gereğine göre organizmanın bir işlevini ya da özellikle bir organı uyarır ya da bastırırlar. Böylece başlıca fizyolojik etkinliklerin dengeli bir biçimde yapılmasını sağlarlar. Bu etkinliklerin başında, da büyüme ve gelişme gelir.

Hormonlar iç (endokrin) salgıbezlerinin salgılarıdır. Iç salgıbezleri salgılarını doğrudan doğruya kana verirler. Kan da hormonları, bu kimyasal uyarıya yanıt verebilecek organlara taşır. Böylece hormonlar denetimleri altmda tutacakları hedef hücreyi aramak üzere salgılandıkları yerden uzaklaşırlar. Hormonlar genellikle hazırlandıkları yerde etki göstermezler.

Hormonların gerekli etkiyi gösterebilmeleri için uygun dozda bulunmaları gerekir. Eksik ya da aşırı üretilmeleri vücutta ağır bozukluklara yol açar. Zaten hormonların ve çeşitli türlerinin varlığının ve kendilerine özgü işlemlerin saptanması, insan vücudunun bu bozukluklarından bazılarının incelenmesi sırasında ortaya konmuştur. Iç salgıbezlerinin sayıları ondan azdır.

Oysa bilinen ve organizmada dolaşan hormon sayısı oldukça fazladır. Çünkü her salgıbezi aynı anda değişik hormon tipleri salgılayabilir. Az sayıda bazı hormon da, salgıbezi özelliğinde olmayan dokularda üretilir. Hormon üretimi rastlantısal ve bağımsız bir olay değildir. Tersine salgıbezlerinin etkinlikleri sıkı sıkıya belirli bir düzene bağlıdır. Hipofızden salgılanan bazı hormonların iç salgıbezleri sistemi üzerinde üst denetleyici bir görevi vardır (hipofiz beynin tabanında bulunan ve beyne sıkı sıkıya bağlı küçük bir bezdir). Bunlar arasında tiroide etkili ti-reotrop hormon, böbreküstü bezine etkili ACTH, gonadlara etkili gonadotrop hormon sayılabilir.

Şimdi de bazı hormonların etkilerini gözden geçirelim. İnsanın aşamalı ve uyumlu büyümesi için çok sayıda hormonon uyumlu etkisi gerekir. Bu hormonlar arasında tireotrop hormonun uyarısı ile tiroidden salgılanan tiroksin vücuttaki bazı kimyasal olayları hızlandırarak vücudun büyümesine ve zekanın gelişmesine yardım ederler.

Büyüme sırasmda asıl etkili hormon olan somato-trop hormon, vücuttaki kullanılabilir kalsiyum miktarı ile bağlantılı olarak, kemiklerin uzamasını belirler. Kalsiyum miktarı da pratiroidlerden salgılanan hormon ve kasitonin ile düzenlenir, iyi bir kemik yapısı için kalsiyum miktarının yeterli düzeyde olması gerekir. Büyüme hormonlarının olağan sınırlar dışında salgılanmaları cücelik, devlik, şişmanlık, aşırı zayıflık, kemiklerin yapılarının bozulması ve zeka geriliği gibi sonuçlara yol açar.

Erginlik çağında, organizmanın gelişmesini tamamlayacak ve onu gelecekte yeni canlılar verecek şekilde hazırlayacak olan diğer hormonlar etkilerini göstermeye başlarlar. Bu etkiler kadın ve erkekte farklıdır, ikincil cinsel belirtilerin yanı sıra, erkek çocuğun sesinin yavaş yavaş kalınlaşması ve yüzünde sakal çıkmaya başlaması gibi özellikler ortaya çıkar.

Kimi hormonlar salgılanmaları, bazı gelişme devreleriyle sınırlıdır. Kimi hormonlar vazgeçilmez yaşamsal işlevleri etkilediklerinden sürekli olarak salgılanırlar. örneğin kortizon çeşitli organları etkileyebilecek yangılanmaları durdururken, adrenalin dokularda şekerin kullanımını kolaylaştırarak kan şekeri düzeyini ayarlar. Bu değerli kimyasal maddeler yalnız insanlara özgü değildir. Bütün omurgalılarda ve bazı omurgasızlarda da bulunurlar. Hatta bitkilerde de hormonlar vardır. Ancak değişik şekil ve nicelikte olurlar. Fakat yine belirli bir işlevleri vardır.