Hız ve Sürat Nedir

Hız Fizikte, birim zamanda alman yola hız denir. Bir cismin belirli bir yolu hangi hızla aldığım saptamanın en basit yöntemi, aşılan yolu, o yolun aşılması için geçen zamana bölmektir.

Böylece cismin ortalama hızı, yani birim zamanda ortalama olarak alman yol bulunmuş olur. Çoğu kez uzunluklar metre ya da kilometre, zaman ise saniye ya da saat olarak ölçülür. Bu yüzden hız, metre bölü saniye ya da kilometre bölü saniye olarak belirtilir. Göz önünde bulundurulması gereken nokta, ortalama hızm her zaman, cismin gerçekten hareket ettiği hız olmadığıdır.

Örneğin iki otomobil söz konusu olsun. Bunlardan biri, iki saat boyunca hep saatte 100 kilometreyle gitsin; öteki de 200 kilometrelik yolu iki saatte fakat düzensiz bir hızla alsın. Her iki araç saatte ortalama 100 kilometrelik bir hız yapmışlardır. Fakat yalnızca ilk araç gerçekten her saatte 100 kilometre hız yapmıştır. Uzun bir otomobil yolculuğunda bu farkın hiç önemi yoktur.

Çünkü büyük mesafelerde de ortalama hız, önceden saptanan hıza uyulup uyulmadığmı anlamak için yeterlidir. Kimi zaman da bir cismin, yolu üzerindeki bir noktadan geçerken sahip olduğu hızı bilmek gerekir, örneğin, bir trenin bir tünele giriş hızı, ya da bir merminin namludan çıkış hızı bilinmek istenir. Cismin o noktadaki "gerçek hızı" ya da "o andaki hız" adı verilen bu hız, yolun ele alınan noktayı da içeren çok küçük bir kısmındaki ortalama hıza göre saptanır. Çünkü hız, çok küçük bir mesafede önemli değişmelere uğramadığından, değişmez kabul edilir.

Hız ıılçln görecelidir? Bir cisim, örneğin saatte yüz kilometre hızla gidiyor denildiğinde, genellikle cismin yere göre hızı anlaşılır. Bu değerlendirmenin nedeni, pek çok hallerde, Dün-ya’mn hareket etmediği düşünülerek cisimlerin hareketi için Dünya’nm bir başvuru noktası olarak kabul edilmesidir. Oysa, vapur, tren ya da başka bir ulaşım aracında bulunan bir yolcu için "başvuru sistemi" olarak içinde bulunduğu aracı seçmek daha kolaydır. Y

olcu, cisimlerin hareketini, Dünya’ya göre hareketsiz olan bir gözlemciden daha farklı bir biçimde görür. Gitmekte olan bir otomobili geçen bir aracın, otomobilin içindekilerden, yolun kenarında hareketsiz duran bir kimseye göre daha yavaş olarak uzaklaştığı görülür.

Bu düşünce şöyle genelleştiri-lebilir: Birbirlerine göre hareket etmekte olan iki kişi, aynı cis: mi gözlediklerinde, cismin farklı hızlarda hareket ettiğini göreceklerdir. Kuşkusuz iki gözlemcinin göreceli hareketleriyle, cismin her bir gözlemciye göre farklı olan hızı arasında kesin bir ilişki vardır.

Bu ilişki bir akarsuyun akıntısı yönünde giden bir motor örneğinde çok açıktır. Bir gözlemci akıntıyla aynı hızla gitsin, bir başka gözlemci de nehrin kıyısında hareketsiz dursun, ilk gözlemci için motor, kendi gücünün i verdiği bir hızla gitmektedir;

1 oysa ikinci gözlemciye göre
1 motorun hızı akıntının hızıyla,
v pervanenin motora verdiği hızın
g toplamıdır. Aynı ilişki farklı

biçimde de ortaya konabilir, örneğin, saatte 1.000 kilometre

hızla giden bir jet uçağı, namlusundan saatte 5.000 kilometrelik hızla çıkan bir mermi fırlatsın, Merminin yere göre hızı saatte 6.000 kilometre olup iki hızın toplamına eşittir. Bu basit ilişkinin sınırsız bir geçerliliği olduğu düşünülebilir. Öyle ki, örneğin mermi saniyede 200 bin kilometrelik bir hızla fırlatılsa ve uçağın da hızı aynı olsa, mermi yere göre saniyede 400 bin kilometrelik hızla hareket edecektir.

Fakat durum böyle değildir. Gerekli ölçümler yapılınca, merminin hızının saniyede 270 bin kilometreden biraz daha fazla olduğu görülür, ilk bakışta şaşırtıcı olan bu sonucun nedeni, aşırı derecede yüksek (ışık hızına yakın) olduklarında, hızların birbirlerine ek-lenmeyişidir. Bu durumda hızlar Einstein’ın görecelik yasalarına göre birleşirler.