Civa Nedir

Civa, gümüş renginde bir metaldir. Yoğun bir sıvı görünümündedir. Küçük bir kutuya az miktarda cıva konulacak olursa, tamamen küresel çok küçük taneciklere bölündüğü görülür. Bu tanecikler en küçük bir titreşimle hızla hareket ederek sağa sola yuvarlanıp birbirlerinden ayrılır ve sonra gene birleşirler. Bu ayrılma ve birleşme, tanecikler adeta canlıymışcasına sürekli devam eder.

Kendisini öbüt metallerden ayıran bu özellikleri yüzünden cıvaya, canlı gümüş, sıvı gümüş gibi adlar da verilir. Kimyasal simgesi Hg bir Yunanca-Latince terim olan Hydrargirium (su-gü-müş ya da sıvı gümüş) sözcüğünden gelir. Cıva ancak çok düşük sıcaklıklarda katılaşır. Fakat yine de tel haline gelebilir ve dövülebilir bir durumdadır, öyle ki bıçakla bile kesilebilir. Cıva doğada başka metallerle birlikte bulunur. Eski Yunanlılar ve Romalılar cıvayı zencefreden (bir cıva kükürt bileşiği) elde ediyorlardı. Bugün de cıva, zencefreden elde edilmektedir. Zen-cefre başlıca italya, ispanya, Yugoslavya, Macaristan, Çekoslovakya, Sovyetler Birliği, Japonya, Çin, Birleşik Amerika, Meksika, Şili ve Peru’da bulunur.

Isıtıldığında çok hızlı ve düzenli bir biçimde genleştiğinden cıva, sıcaklığı ölçmede kullanılır. Nitekim termometreler, içi az miktarda cıva dolu derecelenmiş cam bir borudan oluşurlar. Çok az da olsa her bir sıcaklık değişikliğinde cıva genleşir veya hacmi azalır. Derecelenmiş cam borudaki cıvanın yüksekliği sıcaklığın değerini gösterir. Cıva birçok bilimsel aygıtın, floresan lambalar ve cıva buharlı morötesi lambalar gibi elektrik araçlarının yapımında kullanılır. Ateşli silahların fişekleri bile bir miktar cıva içerirler. Fişek kovanının altında bulunan bir kapsüle sıkıştırılmış cıva, ateşleme tozunun patlamasını sağlar. Ayrıca cıva bileşiklerinden, özellikle kimya endüstrisinde ve tıpta kullanılan fungisitler (mantar öldürücüler) elde edilir.

Cıva zehirli bir metaldir. Cıvanın saf halde veya bileşikleri halinde kullanıldığı laboratuvar-lar gerekli güvenlik önlemleri alınmadığı takdirde işçiler için tehlikeli olabilirler.

Doğal birikimlerden ileri gelen eser miktarda cıva normal olarak suda, havada, toprakta bulunur. Fakat bu miktar tehlike teşkil etmeyecek kadar azdır. Son yıllarda bu miktarlara özellikle bazı endüstri dallarından kaynaklanan cıva artıkları eklenmiştir. Öyle ki yer yer bir "cıva kirliliği" ortaya çıkmıştır.

En önemli kirlenme olaylarından biri 1960 yıllarında Japonya’da Minamata Körfezinde görülmüştür. Ondan fazla insan ölmüş, yüzlerce kişide de, körlük, titreme, denge kaybı gibi hastalık belirtileri ortaya çıkmıştır. Kediler ve fareler bile bu tehlikeli salgından etkilenmiştir. Hastalığa yakalananların tümünün körfezde avlanan balık ve yumuşakçalardan yedikleri saptanmıştır. Körezde bulunan bir kimya fabrikasının asetaldehit yapımında kullandığı cıva bileşiği artıkları denize döküldüğünden, hastalığa bu artıklar neden olmuştur. Körfezde yaşayan balık ve yumuşakçaların organizmalarında zehirli besin haline gelebilecek kadar büyük miktarlarda cıva birikmişti. Bu nedenle cıvanın kullanımı ve özellikle cıvayla çalışan fabrikaların artıkları denetim altında tutulmalıdır. Yoksa bu yararlı metal birçok tehlikeli sonuç doğurabilir.