Kemençe Nedir? Özellikleri

Rize’de en çok kullanılan çalgı aletleri kemence ve tulumdur. Kemençe’-nin eski bir türk sazı olduğu iddia edilmekte ise de Selçuk Türkleri ile birlikte gelen Horosan kemençeleri (iklig) ve (rebap) Karadeniz’in kemençeleri tipinde ve tahta gövdeli değildi.

Karadeniz kemençesinin menşeini tipinden ve iki sesli çalışından bulmak kolaylaşır.

Tip bakımından orta zamanda Güney Avrupa’da da çalman danslarda kullanılan kemanelerin hemen hemen aynısıdır.

Bugünkü çalışı ile Türkçe’ye tam intibak etmiştir. Söylenen türküler ve oynanan oyunlarda muayyen hecelerin vurgulan kemence ile çalınacak şekilde icra edilmektedir.

Rize kemençesinin boyu 50-60 cm dir.Baş-Boyun (Tutacak bölüm) ve gövde kısımlarından oluşur. Baş 9, Boyun 10 ve gövde takriben 44 cm ‘dir.

a- Baş : En üst bölümdür. Bir kalp şeklini andırır. Üzerinde üç teli akort edecek burgular vardır. Alt kısımdan gelen teller başın üst yüzünün altındaki üç delikten geçerek bu burgulara sarılır. Burgular sağa ve sola çevrilerek akort edilir. Tellerin geçtiği deliğe de tel yeri denir. Burgulara ise halk dilinde kulak denilir.

b- Boyun – Sap : Çevresi 9-10 cm’dir. Üst kısmında el yeri vardır. El burda kemençeyi tutarken, aynı elin parmakları tellere basarak sesin müzikle ahengini temine yardımcı olur.

c- Gövde – Tekne : Üst sapla birleştiği yerde genişlik 5-6 santim olduğu halde alt kısma doğru genişler. En geniş yer 8 cm olur. Teknenin yan taraflarında ikişerden dört delik mevcut olup sesin çıkmasını temin ederler.

Teknenin üstünde, göğüs kısmına yapışık, sap tarafına doğru iki hava deliği bulunan, tellerin üzerinden geçtiği “Kapak” denilen kısım vardır. Kapağın orta yerinde bulunan ve tellerin bunların tam ortalarından geçtiği iki ince ve parabolik uzunca deliklere “kaşlar” denir.

Aynyeten iki kaş arasından geçen tellerin düzgün şekilde durmalarını temin eden “Eşek” adlı bir parçası da vardır.

d- Teller : Kemençede üç tel vardır, “zil” denilen en incesi, çelikten olup diğerlerinden birer dörtlük aralığı ile ayrılır. Bu tellerin ikincisine “sağır” adı verilir. Üçüncüsü ise en kalını olup bağırsaktandır. “*Bom” teli diye adlandırılır.

e- Kurbağa : Tellerin alt kısmından sona edirce bir sicimle veya bir telle bağlayıp zaptedildiği bölüme “kurbağa /akrep” denir.

f- Yay / Sayta : Kemence tellerine sürtünerek ses çıkmasını sağlar. Sağlam bir ağaçtan, kalemden biraz kalınca yuvarlak yahut dört köşe olur. Uç kısımlarına hayvan kılları istenilen sayıda bağlanır, iyi ses çıkması için kemençeciler genellikle bu tellere reçine sürerler.

Kenençeci yayı sağ eline, kemençeyi de sol eline tutarak, sol parmaklarını kullanır. İstediği melodiyi vererek çalar.

Kemençe Nasıl Yapılır

Kemence, kurutulmuş erik veya dut ağacından yapılır. Yapılacak büyüklükte ağaç kesildikten sonra pirizma haline getirilir. Dış kasnağın şekli çizilir ve etrafı yontulur. Etraf şekillendikten sonra özel aletlerle iç kısmı oyulur. Etraf kalınlığı 0,5 cm’den oluşturulur. Son rötuşlar yapılıp zımpara çekilir.

Camdan kapak tahtası hazırlanır. İyice inceltilerek köprü yeri işaretlenir. İki yanma 1, 1.5 cm. Ara ile ince delik açılarak orta kısma yakın bir yerde ince bir direk yerleştirilir, üzerine kapak konularak yapıştınlır. Kemençenin etrafı cilalanır. Tel bağlama yeri, köprü ve germe tıpaları konarak üç tel takılır. Akortu yapılarak hazır hale gelir.

Kemençe Yapım Ve Tanıtım Videosu