Hacı Bektaş-ı Veli Kimdir?

Türk mutasavvıfı (1209-1210-1270/1271). Yaşamı konusundaki bilgilere Eflâki’nin Menakı-bü’l Ârifin’inde (Ariflerin Menkıbeleri), Aşırpaşazade Tarihi’nde ve Bektaşi Velâyetnamesi’nde rastlanır. Bu kaynaklara göre Bektaş Veli Amasya’da Baba İshak’ın yanına girdi.

Kırşehir ve Kayseri’de bir süre oturduktan sonra Sulucakarahöyük’e (bugün Hacıbektaş) yerleşti. Din ve mezhebin buyruklarından uzaklaşarak Baba İshak’ı mehdi, hatta peygamber gibi görerek ayaklanan «Baba’lılarm» büyük bölümü kılıçtan geçirildi.

Vefaiye tarikatına bağlı bir babai halifesi olan Bektaş, isyandan sağ kalan şii ve batinileri çevresinde topladı. Müritlerince «kalenderler piri, abdallar serveri» olarak nitelendi; kalenderi, haydari, şemsi, abdal, edhemî, camı ve celalî’leri bünyesinde toplayan «Bektaşilik» tarikatını kurdu.

Bektaşi geleneği, Hacı Bektaş’ı Orhan Gazi ile çağdaş sayar ve Yeniçeri ocağına dua ederek yeniçerilerce pir olarak kabul edildiğini öne sürer; yeniçeri başlıklarının geriye sarkan bölümü Hacı Bektaş’m anısına bağlanır. Nevarki, Hacı Bektaş Osmanlılardan çok önce öldüğünden bu söylentiler doğru değildir.

Aşıkpazade, Hacı Bektaş’ın hiçbir Osmanlı padişahıyla görüşmediğini, yeniçerilerin bektaşilikle olan ilişkisininse, bir savaşta, müritlerden Abdal Musa’nın yeniçeri üsküfü giymesiyle başladığını öne sürer.

Ali oğlu Musa’nın (Süfli Derviş takma adıyla tanınır) XV. yy.’da yazdığı Bektaşi Velayetnamesi’nde Hacı Bek-taş’ın yaşamını olağanüstü olaylarla süsleyerek anlatır. Bu yapıta göre Hacı Bektaş Nişabur’da doğmuştur. Hoca Ahmed Yesevi’nin halifelerinden Lokman Perende’nin öğrencisi. Küçük yaşta keramet göstermeye başlamış, Horasan erenlerince «ulu» olarak tanınmıştır.

Saltanat teklifini geri çevirmiş, inzivaya çekilmiş, kırk yıl ibadet etmiştir. Bedahşan kafirleriyle a-mansız bir savaşa tutuşan Horasan valisi Ahmed Yesevi’ye yardım etmiş, şahin biçimine girerek savaşın kazanılmasında başlıca rolü oynamış, Bedeh-şah halkının İslamlığı kabul etmesini sağlamıştır. Daha sonra Anadolu’ya yerleşen Hacı Bektaş, birçok din ve tarikat büyüğüyle (Mevlana, molla Saed-dın, Seyyid Mahmud-u Hayrani, Ahi Evren vb.) görüşmüş, sayısız keramet göstermiştir.

Hacı Bektaş’m Makalât adlı arapça bir kitabı vardır. Bu yapıt, öğretici bir tasavvuf kitabıdır. Ayrıca XVIII’ yy.’da yazıldığı sanılan, ama Hacı Bektaş’a mal edilen iki sayfalık bir Şahtiye de ele geçmiştir. Tasavvufa ilişkin hikmetleri biraraya toplayan, Farsça Fe-vaid adlı kitap da Hacı Bektaş’a mal edilir.

Hacı Bektaş, Bektaş Şirî mahlasını taşıyan, bununla birlikte XIII.yy.’dan çok sonra yazıldıkları kesin olan birçok şiir de Hacı Bektaş’a maledilmektedir.