Enlem ve Boylam Nedir

ENLEM VE BOYLAM, Enlem, yeryuvarında herhangi bir noktanın üzerinde bulunduğu paralelle ekvator arasındaki açı değeridir. Bu açı derece ve derecenin kesirleri olarak ölçülür. Seçilen noktanın üzerinde bulunduğu paralel dairesine göre, ekvatorun kuzeyinde ya da güneyinde, 0 dereceyle 90 derece arasında bir değer alır. Ekvator üzerindeki bütün noktaların enlemi 0°’dir.

Örneğin A noktasmm yeryuvarı üzerindeki konumu, enlem: 41°15″ kuzey olarak tanımlandığında, seçilen noktanın yarıkürede 41° 15″ paralel dairesi üzerinde olduğu belirtilmiş olur. Başka bir deyişle, A noktasıyla ekvator arasındaki yay parçasının uzunluğu ya da noktanın ekvatora olan uzaklığı 41°15″-dir.

Boylam, yeryuvarındaki herhangi bir noktanın üzerinde bulunduğu meridyenle başlangıç meridyeni arasındaki açı değeridir. Başlangıç meridyeni olarak, ingiltere’nin başkenti Londra yakınlarında küçük bir yerleşim merkezi olan Green-wich’deki gözlemevinin üzerinden geçen meridyen dairesi kabul edilmiştir. Bu meridyen üzerindeki bütün noktaların boylamı 0°’dir.

Boylam da derece ve derecenin kesirleri olarak ölçülür. Seçilen noktanın üzerinde bulunduğu meridyen dairesine göre, Green-wih meridyen dairesinin doğusunda ya da batısında 0° ile 180° arasında bir değer alır. örneğin, yeryuvarı üzerindeki konumu, boylam, 12°25′” doğu biçiminde tanımlanan A noktası doğu yarımkürede, 12° 25″ meridyen dairesi üzerindedir. Bir başka deyişle A noktasıyla başlangıç meridyeni arasındaki yay parçasının uzunluğu ya da noktanın başlangıç meridyenine uzaklığı 12° 25″dir.

Enlem ve boylam olarak tanımlanan A noktası, coğrafya koordinatlarına göre tanımlanmış olur. “A noktası, enlemi 41° 15″ kuzey, boylamı 12° 25″ doğu olan noktadır.” Ya da “Ekvatorla Greenwich meridyeninin, Guinea Körfezi’nde bulunan, kesişme noktasının enlem ve boylamı 0° 0’0″dır.

Derece olarak ölçülen enlem ve boylam kimi zaman uzunluk ölçüsü kilometreyle de gösterilebilir. l°lik açı değeri (bir enlem derecesi) karşılığı olan yay parçasının uzunluğu, ekvator üzerindeki bir noktayla kutup noktalarından biri arasındaki 10,002 km’nin, iki nokta arasındaki derece sayısı olan 90’a bölünmesiyle bulunabilir. Bu işlem sonucu bulunan bir enlem derecenin karşılığı yaklaşık olarak 111 km’dir.

A noktasının enlem derecesi bir derece karşılığı olan 111 km ile çarpılırsa noktanın enlemi uzunluk ölçüsüyle gösterilmiş olur. Boylam derecesi için benzer bir işlem yapılmaz. Aralarındaki açı değerinin çok az değiştiği paralel dairelerinin tersine, meridyen daireleri arasındaki açı, yeryuvarının kutuplarına yaklaşıldıkça küçülür. Meridyenler birbirine yaklaşır ve kutup noktalarında birleşir. Bu nedenle ekvator üzerinde 111 km olan bir boylam derecesi, kutaplarda 0 km’dir.

Boylam dereceleri “saat” olarak da tanımlanabilir. Greenwich meridyeni başlangıç olarak kabul edilip 360 °lik ekvator çemberi varsayımsal 24 saat kuşağına ayrılmıştır.

Buna göre bir saat dilimi 15 °lik açı değerine eşittir. Bir yerin boşlamı, ölçüm zamanının değişmemesi koşuluyla bu yerin “yerel” saatiyle “evrensel” zamana uygun olduğu varsayılan, başlangıç meridyeninin arasındaki farka eşittir. Örnekteki A noktasmın boylamı 12° 25″ doğuydu. Bu nokta Greenwich’in doğusunda 1. saat diliminde yer almaktadır.

Boylamı 45° doğu olan B nok-tasıysa, Greenwich’in doğusunde 3 saat diliminde yer alır. Bu basitleştirilmiş ilişkiden yola çıkılarak “evrensel zaman” terimine ulaşılır. Yeryuvarı, Greenwich meridyeniyle çakıştığı varsayılan, evrensel zamanın başlangıç meridyeninden başlanarak her biri bir saat aralığına karşılık olan 24 kuşağa bölünmüştür.

Kuşaklar (1 saat dilimi 15°lik açı değerine eşittir ilkesi uyarınca) Greenwich’in batısında -l’den -12’ye dek, doğusunda da +l’den +12’ye dek sıralanır. Ülkeler, toprak genişliklerine göre bu evrensel saat kuşaklarından bir ya da birkaçına bağlanır, örneğin, Türkiye, Greenwich’in doğusunda 2. saat kuşağına bağlıdır. Evrensel zaman terimi, uluslararasında eşzaman dizgesinin kullanımını olanaklı kılar.