Dönen Çember Tekerlek Nedir? Tekerlek Nasıl İcat Edildi?
Tekerlek merkezde bulunan bir eksenin çevresinde dönebilir kurs ya da çembere verilen addır. Birçok inceleyicinin birleştiği nokta, tekerliği İsa’nın doğuşundan birkaç bin yıl önce, Mezopotamya’da yaşayan Sümerlerin bulduğudur. Böylece tekerlek buradan bütün eski dünyaya yayılmıştır.
Daha sonra Mısır’a oradan da Girit uygarlığı yoluyla Yunanistan ve Avrupa’ya geçmiştir. Tekerlekli bir arabanın ilk olarak görüldüğü resimler Isa’dan önce 35000 yıllarına dayanır. Söz konusu resimler Ur devrinden kalma, kilden yapılmış tabletler üzerine çizilmiştir.
Bu büyük Sümer kentinin kalıntıları arasında Isa’dan önce 2500’den kalma “Ursancağı” bulunmuştur. Bu sancakta da, eşeklerin çektiği tekerlekli bir araba görülür. Ur kentinde yapılan tekerlek tahtadandı, içi dolu, yarım ay biçiminde iki tahta parçasından oluşmuştu ve ortadan iki çubukla birleşmişti. Bu tekerleğin çevresinin kösele bir şeritle kaplı olduğu sanılmaktadır.
Ur tekerleğinin bir evrim sonucu olduğunun anlaşılması daha eski ve ilkel bir tekerleğin varlığının kabul edilmesini gerekli kılmaktadır. Birçok inceleyici, son derce yararlı bir buluş olan tekerleğin başlangıçta taşıt araçlarında değil, fakat çömlek yapımında kullanıldığı inancındadır.
Gerçekten de ilk zanaatkarların çömlek yapımmda kullandıkları ilkel torna tezgahlan iki tekerlekten oluşurdu. Tabanda ustanın ayağıyla çevirdiği bir tekerlekten, düşey olarak yükselen bir eksenin üzerinde yatay olarak dönen bir ikinci tekerlek bulunurdu. Üstelik tekerlek kilden hamura istenilen biçimi vermeye yarardı. Hamura biçim verilirken el sabit tutulur, hamur döndürülür.
Tahta tekerlekten metal tekerleğe: ilk tekerleklerin içi dolu bir çember biçiminde oldukları anlaşılmaktadır. Tekerleklerin birleştiren dingil de tekerleklerle birlikte dönerdi.
Zamanla sabit kalabilen dingil keşfedildi. Dingil hareketsiz kalırken, tekerlekler birbirlerinden bağımsız olarak serbestçe dönebiliyorlardı. Tekerleklerin hafifletilmesi için bir süre sonra çemberin içinde delikler açıldı. Bundan sonra yeni bir evreye geçilmesi, yani çemberin içinin boşaltılarak ortadaki eksene bağlı ispitlerin (jant) yapılması zor olmadı.
İtalya’daki Novara ilinin Arona yöresi yakınlarındaki Mercura-go’da bulunan içi dolu tekerlek, Avrupa’da bilinen ilk tekerleğin örneğidir. Bu tekerleğin tarihi Isa’dan önce 1000 yıllarına dayanır.