Döküm Nedir

DÖKÜM, Döküm, metalürjide geniş ölçüde kullanılan bir de-mirkarbon alaşımıdır. Her şeyden önce çelik eldesinde yararlanılan temel maddedir. Üretilen dökümün (dökme demir) yüzde doksanı bir saflaştırma işlemiyle çeliğe dönüştürülür. Geri kalan yüzde on dökümhanelere gönderilir. Eritmeyle (yani ergimiş metalin uygun şekillerde kalıba dökülmesiyle) elde edilen malzemenin büyük kısmı dökme demirdendir.

Bu malzemenin büyük kısmı dökme demirdendir. Bu malzemelerin başlıcalan otomobil motorlarının kalıpları, elektrik motorlarının destek ve kılıfları, kazan ve termosifonlar, banyo tekneleri, dikiş makinelerinin (imalat tesgahı) karoserleridir. Eski odun ve kömür sobaları da döküm yoluyla yapılırdı. Döküm, çeliği oluşturan aynı elementlerden yani demir ve karbondan oluşur. Fakat çelikteki karbon yüzdesi daima yüzde ikinin altındayken (kuramsal smır en azından kesinlikle yüzde 1,78’dir) dökümde yüzde iki ile dört arasında değişir, ilk bakışta önemsiz gibi görülen bu fark her iki alaşıma değişik özellikler verir.

Döküm genellikle ancak eritmeyle işlenebilir (çünkü sıvılaşır ve iyi bir kalıba dökülebilme özelliği kazanır). Oysa haddeden geçirilmesi ya da dövülmesi son derecede zordur. Başka bir deyişle,
ya sıvı ya da katı haldedir; dö-vülebilirliği yoktur. Oysa çelik, belli sıcaklıklarda dövülebilir hale gelir.
Ayrıca sertlik derecesi oldukça yüksek olmakla birlikte döküm bir dereceye kadar kırılgandır. Kuvvetli darbelere ya da bükül-meye karşı dayanıksızdır (çekmeye karşı da iyi bir direnç göstermez). Bütün bunlara karşılık aşınmaya (korozyon), yıpranmaya ve ısıya çok dayanıklıdır, önemli bir özelliği de maliyet değerinin düşük oluşudur. Döküm, diğer pek çok buluş gibi bir raslantı sonucunda ortaya çıkmıştır.

Döküm

Döküm yaklaşık yedi yüz yıl önce, onüçüncü yüzyılda Almanya’da bulundu. O zamanlar demir mineralini eriten fırınların körüklerini çalıştırmak için yeni düzenekler geliştiriliyordu. Döküm bu çalışmalar sırasında elde edildi. Bu yenilik karbon miktarının artarak metalin özelliklerinin değişmesine yol açtı (karbon, fırındaki kömürden kaynaklanıyordu). Başlangıçta hiç kimse yeni ve çok önemli bir alaşımın elde edildiğini anlayamadı. Elde edilen yeni ürün kötü kaliteli bir demir olarak düşünüldüğünden “kötü demir” denildi. Hatta ingilizler buna “pig iron” (domuz demir) adını verdiler.

Nitekim dövülebilir olmadığından, yeni ürüne dövme işlemi uygulanamıyordu. Bu sakıncanın önemi, ancak daha sonraları anlaşıldı ve dökümün kullanımına geçildi. sonra da, döküm çeliğe dönüştürüldü (ancak onsekizinci yüzyılın sonlarında geliştirilen bir sistemle). Bu arada dökme demir üretimi de geliştirildi. Günümüzde metallürji endüstrisi, özel amaçlar için kullanılan özel malzemeyi (beyaz döküm, gri döküm, özel ve diğer metallerle alaşım veren döküm) üretecek durumdadır.
Demir dökümün çeşitli özelliklerini belirleyen etkenlerin başlıcalan karbon atomlarının demir atomlanyla yaptığı metalik bağlarda farklı biçimde sıralanmaları ve aynca içindeki başka elementlerin varlığı ve bunların miktarıdır, özellikle gri dökme demirlerde (çok yaygın olup donuk gri renkte-
dir)karbon ince tabakalar halindedir. Eğer karbon küçük küreler halindedir.

Eğer karbon küçük küreler halindeyse davranışı çeliğinkini andıran (örneğin oldukça dövülebilir) küresel dökme demir elde edilir. Oldukça sert olduğundan ve yıpranmaya karşı daha büyük direnç gösterdiğinden beyaz dökme demir daha değerlidir. “Kırılma yüzeylerinde parlak metalik* bir renk gösterdiklerinden diğer türlerden ayırt edilmeleri kolaydır, özel dökme demirler nikel, krom, bakır ya da molibden Haviyle elde edilirler.

Büyük Ansiklopedi