Dağ Horozu

Huş Tavuğu ya da Mere Horozu adlarıyla da bilinir. Ülkemizin kuzeydoğu dağlarında yaşayan bu tür Kafkaslara endemik olmakla beraber Birdlife International (Dünya Kuşları Koruma Örgütü) ve de IUCN Dünya Koruma Örgütü hakkında yeterli bilgi olmayan kategorisinde değerlendirilmiştir.

Bu kuş dünyanın başka hiçbir bölgesinde mevcut değildir. Bu bölgeye olan özgülüğü nedeniyle oldukça değerli ve gelecek nesillere nakledilmesi gereken bir doğa ve kültür mirasıdır.

Artvin yöresinde genellikle Kaçkar ve Karçal Dağları’nda Yusufeli, Murgul, Şavşat ve Borçka ilçeleri sınırları içinde bulunan bu türün yıl boyu avı yasaktır.

Yusufeli yöresinde bu türe halk arasında meşe tavuğu da denilmektedir. Türü korunması aynı zamanda türle aynı alanları paylaşan diğer canlıların ve de bitkilerin korunması demektir. Ülkemizde dağılışı Trabzon, Rize, Artvin ve Ardahan illeriyle sınırlıdır.

Doğa Derneği’nin yapmış olduğu araştırmalar sonucunda türün popülasyonun azaldığı ve bu türe yönelik tehditlerin arttığı anlaşılmıştır. Türe yönelik en büyük tehditler yayla yollarının yapımı sonucunda bu kuşun yaşam alanlarını kaybetmesi, kaçak avcılık ve de dağlarda son yıllarda turizm faaliyeti sonucu türün rahatsız edilmesidir.

Türün aynı zamanda ekonomik değeri de vardır ve özellikle Avrupa’dan gelen kuş özlemci turistler bu türü yerinde görmek için bölgeye gelmektedir. Şu an Rize’nin İkizdere ilçesi Sivrikaya köyüne yılda 600-700 Avrupalı turist sadece bu türü görmeye gelmekte ve turistlere verilen konaklama, ulaşım, rehberlik, vb. hizmetler sonucunda bölgeye ekonomik olarak da bu tür katkı sağlamaktadır.

Orta boy bir av kuşudur. Erkeği siyah renkli, uzun kuyruklu bir kuştur. Kuyruğu aşağı doğru kıvrık ve ucu çatallıdır. Kırmızı ibikleri ve beyaz kanat köşesi ancak yakın mesafeden görülebilir.Siyah tüyleri mavi-yeşil yanardönerlidir ve uçuşta belli olan beyaz kanat altı örtücüleri vardır.

Dişisi sık ve paralel çizgilerle bezenmiştir, belli belirsiz bir sürmesi, erkeğindeki gibi beyaz kanat köşesi vardır. Sırtı kahverengi, göğsü gridir. Kuyruğu erkeğinkinden kısa ve küt uçludur. Gençleri anneye benzemekle beraber dişilerin giysileri daha kahverengi tonlara sahipken erkeklerde kül rengi hakimdir ve erkek yavruların kuyruğu birazcık daha uzundur. Genç bireylerde beyaz kanat köşesi yoktur.

Yaşam Alanı
Yüksek dağ biyomu (yaşam birliği) türlerinden biri olan huş tavuğu 1500- 3000 m. arası ormanlar, çalılıklar ve alpin çayırlarda bulunur, beyaz çiçekli ormangülü (Rhododendron caucasicum) ve huş ağacı (Betula pendula) bulunan alanlarda daha sık görülür.

Yazın yapraklar,meyveler ve böceklerle beslenir, kışınsa yoğun olarak huş ağacının tomurcuk ve kedicikleri, ardıç meyve ve ibrelerinin yanı sıra söğüt, böğürtlen, orman gülü ve kuşburnu’nun taze dalları da diyetinin bir parçasıdır.

Popülasyonu ve Dağılımı
Dağılımı kuzeyde Rusya, Doğuda Azerbaycan Güneyde İran ve batıda Türkiye ile sınırlı bir alan içine sıkışmıştır ve yaklaşık 12,000 km2 ile Avrupa’daki en dar yayılımlı orman tavuğu türüdür. Dünya populasyonu 50.000-100000 birey arası tahmin edilmektedir.

Davranış
Çok eşli kuşlardır, üreme zamanı lek denilen gruplar oluştururlar, bu gruplarda erkekler dişileri etkilemek umuduyla birbirlerine üstünlük sağlamaya çalışırlar, Lekler genelde güney yamaçlarda kar kaplı veya çayırlık alanlar üstünde gerçekleşir.

Burada kanatlarından çıkan ince bir ıslık sesi eşliğinde erkekler çiftleşme danslarını yapar ve beyaz kanat altlarını tüm güzelliğiyle sergilerler.Bir kısım erkeklerse göğüs tüylerini kabartıp, kuyrukları havada paralel koşular yaparlar. Nisan, Mayıs ve Haziran ayları lek zamanları olmakla beraber bazı bireyler sonbaharda da kur davranışlarını sürdürürler.

Dişiler tek başlarına kuluçkaya yatarlar, yuvalarını yoğun bitki örtüsü altına yaparlar özellikle huş, ormangülü, ardıç gibi odunsu kısa çalıları tercih ettikleri gibi ot yüksekliğinin uygun olduğu alpin çayırları da kullanabilirler.

Bir seferde 8-12 arası yumurta yaparlar ve kuluçka süresi 20 ile 25 gün arasındadır. Palazlar 10- 15 günlükken uçmaya başlar, 2. ayın sonunda erişkinlerle aynı büyüklüğe ulaşırlar.

ÖNDER CIRIK (ArtvinAnsiklopedisi)

Rize’de horoz izleme projesi

Genç Aydınlar Derneği tarafından ”Dağ Horozunu İzleme Projesi” geliştirildi.
Türkiye’de sadece Doğu Karadeniz’de yaşayan dağların gizemli kuşu ‘‘dağ horozu” hakkında daha çok veri elde edilebilmesi, bölge halkı tarafından sahiplenilerek bir değer olarak algılanmasını sağlamak amacıyla Genç Aydınlar Derneği tarafından ”Dağ Horozunu İzleme Projesi” geliştirildi.

Genç Aydınlar Derneği Genel Sekreteri ve Proje Koordinatörü Ümit Öztürk, yaptığı açıklamada, dağ horozunun Kafkaslar’da endemik, yüksek dağ eko sisteminin göstergesi olan bir tür olduğunu belirterek, ”Bu türün korunması, yaşadığı alandaki bitki ve hayvan gruplarının korunması anlamına gelir.

Dağ horozu, Doğal Kaynakların Korunması için Uluslararası Birlik (IUCN) Kırmızı Listesi’nde ‘hakkında yetersiz veri bulunan tür’ olarak geçmektedir” dedi.

Dağ horozunun, Avrupa’da geniş dağılım gösteren paçalı tavuk ailesinin şu an Türkiye’de ürediği bilinen tek örneği olduğuna dikkati çeken Öztürk, ”Dağ horozunun bilinen dünya dağılımı, Kafkasya bölgesiyle sınırlıdır. Ülkemizde Trabzon, Rize, Artvin ve Ardahan illerinde güncel kayıtları bulunmaktadır. Biyolojisi gereği yüksek irtifada sıklıkla orman sınırı üzerinde yaşamaktadır” diye konuştu.

Dağ horozunun dünyada çok nadir alanlarda yaşadığını, türün dünyadaki en sağlıklı popülasyonlardan birisinin Rize’nin İkizdere ilçesi Sivrikaya Yaylası’nda yaşadığını ifade eden Öztürk, şöyle devam etti:

”Doğa Derneği tarafından yürütülen Dağ Horozunu Koruma Projesi 2 yıl önce tamamlanmıştı. Şimdi de derneğimiz, Doğu Karadeniz Kuş Gözlem Topluluğuyla birlikte Doğa Derneği’nin danışmanlığında İkizdere’de bulunan dağ horozu nüfusu hakkında detaylı veri toplayarak bir örnek izleme çalışması gerçekleştirmek ve türün bayrak tür olarak kabul edilip kollanması ve yaşatılması için bölge halkı tarafından sahiplenilerek bir değer olarak algılanmasını sağlamak amacıyla Dağ Horozunu İzleme Projesini geliştirdik.”

-”ARAZİ ÇALIŞMALARI BOYUNCA TOPLAM 48 DAĞ HOROZU GÖZLEMLEDİK”-

Projenin Doğu Karadeniz Kuş Gözlem Topluluğu, Rize Valiliği, Rize İl Çevre Orman Müdürlüğü ve İkizdere Belediyesi ile iş birliği içinde yürütüleceğini dile getiren Öztürk, şunları söyledi:

”Toplam 38 bin dolar bütçesi olan projemizde, ilk olarak dağ horozu nüfusunu izleme programının yönteminin belirlenmesi amacıyla Doğa Derneği koordinasyonunda bir çalıştay düzenledik.

Ardından belirlenen bir arazi takvimine göre arazide gözlem turlarına başladık. Arazi uygulamaları sırasında türü tehdit eden bölgesel faktörleri belirlemeye çalıştık. Arazi çalışmaları boyunca 29 erkek ve 19 dişi olmak üzere toplam 48 dağ horozu gözlemledik. Bölgede bin 300 ile 2 bin 600 arasında dağ horozu olduğu tahmin ediliyor.”

Öztürk, aktif olarak 8 kişi ile yürüttükleri dağ horozunu izleme çalışmasının 6 ay süreceğini, çalışma sonucunda İkizdere’deki dağ horozu üreme alanları, popülasyonu ve türü tehdit eden faktörler hakkındaki bilgilerin artmış olacağını belirterek, türün Türkiye’deki neslinin korunması için bu çalışmayla elde edilecek verilerin büyük önem taşıdığını söyledi.

Öztürk, proje kapsamında her yıl haziran ayında İkizdere’de yapılan Dağ Horozu Şenliği’nin amacına uygun şekilde gerçekleştirilmesi için de çalışma yaptıklarını sözlerine ekledi.