Atmaca Avında Kullanılan Kuş Tuzakları

Atmaca Avında Kullanılan Kuş Tuzakları

A) Çatal Tuzak

Eski yıllarda atmaca kuşlarının yakalanması için 2-3 metre uzunluğunda, üzerinde çatalı bulunan ve Ardeşen çevresinde “kali” tabir edilen tuzak kullanılırdı.

Çatalın başlama ve uçları ortasına gelecek şekilde düzgün bir çubuk geçirilir, çubuğun uçları siyah bir iplikle birleştirilir. Çubuk genellikle taze fındık çubuğundan hazırlanırdı.

Sağlam olmak şartıyla sığır veya temin edilebilirse at kuyruğundan koparılmış “mşima” diye tabir edilen kıllardan halkalar oluşturulur. Tellerin iki ucu birleştirilerek işaret ve başparmak arasında kıvrılır.

Uc kısmı bağlanır. İnce bir çakı ile çatalın ortasından geçirilen çubuk ile çatalın iki yanı da iplik gerildiği kısma kadar kısa mesafelerle yarılarak kıvrılan kıllar dizilir.

Ucunda oluşan ince halkalar kendi içinde geçirilerek tuzak halka haline getirilir. Hazırlanan bu halkalı çubuklara “kandara” denilmektedir.

Gerilen ipliğin tam orta yerinden siyah iplikle boğazından bağlanan canlı çekirge asılır. Kuşların alışık olduğu ve devamlı yemlendiği çalılıklara dikilerek bırakılır. Uzak bir yerden takip edilmeye başlanır.

Çekirge asılınca uçmak için kanat çırpar, iplikle birlikte sallanır. İpliğin siyah olması kuşun ipliği görmesini engellemek içindir.

Yemini takip eden kuş, uçan çekirgeyi görünce hızla gider ve havada koparmaya çalışır.

Havada koparamayınca çatal arasında bulunan çubuğa oturur ve yemi koparmak için gezinir. Bazen de çatal kısımlara tırmanır. Bu gezinmeler sırasında halkalardan biri veya birkaçı ayağına takılır, çektikçe halka daralır ve bağlanır.

B) Yandan Kapaklı Tuzak

Kuş yakalamada diğer bir tuzak çeşidi de kapaklı kafeslerdir. Kuş avcıları Atmaca kuşunun avlanması için her türlü kolaylığı düşünmüşler ve gezdirilmesi de kolay olan, yan tarafında kapısı bulunan kafes yapmışlar.

Yaklaşık 20-30 cm. genişliğinde bir tahta parçası üzerinde yarım ay biçimde bükülen taze fındık çubukları sabitleştirilerek bir tünel gibi dizilir. Tünelin bir tarafı açık olmak üzere, üzerine ince ağ parçası örtülür.

Tünelin açık tarafında ince teneke saçından hazırlanmış kapı takılır. Kapı açılınca tahta ile paralel olacak şekilde hazırlanır. Tahtanın altından geriye doğru çelik tel veya esnek yay görevi yapacak çubuk zap-dedilir. Kapının üst kısmına bağlanan sağlam bir iplik bu yayın başına bağlanır.

Yay geriye doğru gidince bağlı olan ipliği ve kapıyı kendine çekerek kapanır. Kapı girişine genişlemesine bir eşik konur. Eşik içerden konarak yandaki tünel çubuklarına destek yapılır ve dışarıya çıkması önlenir.

Sadece yukan aşağı hareketi sağlanır. Kapı çekme ipliğinin ortalarında bağlanan 2-3 cm. lik çubuk mandal yayı gererek, bir ucu tünele, bir ucu da eşiğe takarak durdurulur. Bu suretle kapı açık, vaziyette bekletilir.

Kapanın iç kısmına, hareketi kolayca görülebilecek danaburnu, ön ayakların arkasından bağlanarak tavan kısmından asılır. Danaburnunun ayaklan yere çok az değecek şekilde bırakılır.

Kafes içerisine bir avuç toprak bırakılarak Danaburnunun eşinmesi sağlanır. Kuş hareket halindeki böceği görünce kafese yaklaşır. Böceğe ulaşmak için etrafında döner. Kapıyı bulunca önce eşiğe basar, eşik aşağa doğru kayınca mandal boşa gelir, yay ipliği çekince kapı da kapanır ve kuş yakalanır.

C) Üsten Kapaklı Tuzak

Son zamanlarda daha teknik tuzaklar yapılmaya başlandı. Üstü kapaklı tuzakların yandan kapaklı olanlardan farkı küçük olmaları, kapı yaylarının kapı üzerinde bulunması ve kafes etrafının ince çita veya ince telden yapılmış olmasıdır.

Kapılar üstünde bulunan bu kafeslerin iç kısmında bir ucundan iplikle bağlı, diğer ucu serbest düz bir çubuk hazırlanır. Serbest olan ucuna yakın bir yerde mandalın takılacağı küçük bir engel oluşturulur.

Kapı üstten geriye doğru açılır ve ucundan bağlanan ipliğe bağlı bulunan çubuk mandalın ucu, hazırlanmış olan engele takarak kurulmuş olur. Kafesin içine diğer tuzaktaki gibi biraz toprak konur ve Danaburnu bağlanır.

Böceği yakalamak için kafesin etrafında dönen kuş, kurulu çubuğa basınca mandal kayar ve kuşun üzerine kapanır.

D) Dönmeli Tuzak

Bu tuzak türü yapımı çok zor olması nedeniyle fazla yaygın değildir. Kafes için hazırlanan tahtanın yarısı boşta, diğer yansının üzerine yekpare olarak dönüp kapanabilen kafes kasnağından oluşmaktadır.

Kasnağın eklemleri hareketledir. Kasnak kısmı geriye doğru yatırıldığı zaman düzelir ve yay yardımıyla gerilir. Boş tahta tarafında ucu serbest çubuğa küçük bir mandalla takılarak kurulur.

İçine diğer tuzaktakiler gibi danaburnu bağlanır. Böceği yakalamak için kafesin etrafında dönen kuş, kurulu çubuğa basınca mandal kayar ve kasnak dönerek kuşun üzerine kapanır.

Bağlı böcek ise dışarıda kalmış olur. Bu tür kafeste bir böcekle çok sayıda kuş tutulabilir. Diğer kapanların iç kısmı ince ağla bölünerek kuşun kafes içinde iken böceğe ulaşması önlenmiş olur.

E) Kubbeli Tuzak

Bu tuzak, yuvarlak avuç içinden biraz daha büyük tahtadan yapılır. Kenarında el tutulacak kısmı bırakılır. Üzerine ince tellerle şapka gibi örtü yapılır.

Veya teller seyrek takılarak üzeri ince bir ağla kapatılır. Etrafına 4-5 cm aralıklarla at veya sığır kuyruklarından koparılan tellerle halka tuzaklar takılır.

İçine diğer tuzaklardaki gibi dana burnu asılır. Kuş kafes etrafında dönerken halka tuzaklara ayaklan takılır. Bu çeşit kafes tuzakların özellikleri aynı olmasına rağmen kare, dikdörtgen ve değişik şekillerde hazırlanmaktadır.

Tahta üzerindeki kubbe kısmı çubuk veya telden olmaktadır. Üzerleri ince gözlü ağ parçalan ile örtülür, iskeleti oluşturan çubukların veya tellerin üzerine aralıklarla kuyruk tellerinden hazırlanan halka tuzaklar takılır.

F) Yapışkan Tuzaklar

Avlanması zor ve tuzaklara yanaşmayan kuşları yakalamak için yapışkan tuzaklar kullanılmaktadır. Bu tuzaklar kuşun devamlı alışık olduğu yerlerde ve bilhassa oturduğu dallar üzerine yapışma özelliği olan ilaçlar sürülerek hazırlanırlar.

Avlanacak kuşlar ilaçlı dala oturunca ayağı yapışır ve uçamaz. Dalla beraber alınır ve benzin, tiner veyabenzer açıcılar sürülerek kuş, yapıştığı daldan kurtarılır.

G) Tahta Tuzaklar

Kuru yemle beslenen kuşlan yakalamada tahta tuzaklar kullanılmaktadır. Bir tahta parçası üzerine 3-5 cm ara ile ince delikler açılır.

At kuyruğu kılından yapılan halkalar her deliğe birer tane gelecek şekilde yerleştirilir. Deliğin içine girecek kalınlıkta ve delik boyunda çöpler hazırlanır. Çöpler çekiçle deliklere çakılır. Böylece tuzak kıllar tahtaya rap-dedilmiş olur.

Hazırlanan tahta tuzak, kuşların alışık olduğu yerlerde toprakla veya kumla üstü örtülerek kapatılır. Toprak üzerinden sadece halkalar gözükür.

Tam orta yerine kuşun yemleri bırakılır. Kuş yemi görünce gezinmeye başlar. Bu sırada kuyruk kılından yapılmış halkalara ayağı takılır. Çektikçe halka daralarak kelepçe gibi ayağı sıkar.

H) Örtme Ağ Tuzaklar

Toplu gezen kuşların yakalanmaları veya yakalanması zor olan kuşların ele geçirilmeleri örtme tuzaklarla yapılır. Bunlar genellikle buğday kuşu, serçe, saka ve yabani bülbül gibi kuşlardır.

Genişliği 1,5 metre, uzunluğu 4-5 metreye varan büyüklükte ince gözlü, koyu renkte bir ağ hazırlanır. Etrafına kalınca sicim geçirilir. Kısa kenarlarına kenarboyu kadar, düzgün bir sopa bağlanır.

Sopanın biri yere kuvvetlice tutturulur. Diğer sopanın ucuna sağlam bir sicim veya misina bağlanarak geriye doğru ağla birlikte katlanarak diğer sopanın üzerine bırakılır.

İki ucuna lastikten iki yay zap-dedilir ve yayın diğer uçları da çubuğu ileriye çekebilecek mesafeden kısa kazıklara bağlanarak yere sağlam çakılır.

Geriye doğru çekilen sopanın üzerine taş konarak ağın kapanması durdurulur. Ağ serbest bırakıldığında örtülen kısma kuş yemleri bırakılır.

Tutulacak kuşlardan biri “kulağuz” olarak yere bağlanır. Tuzakların geçit yapan kuşların geçit yerlerinde kurulması, işi dahada verimli hale getirir. Kulağuz kuşun ötmesi diğer cinslerini de celbeder.

Tuzağın yakınlarına gelen kuşlar piyon kuşu görünce yere otururlar, bu esnada misina uzaktan kuvvetlice çekilir. Taştan kurtulan sopa yayın da yardımıyla ileri doğru hızla hareket eder ve üzerlerini örter. Geniş olan ağ içinde kuşlar kolayca yakalanarak geçici kutularına yerleştirilirler.

Çekilerek kapatılan ağların daha büyük şekilleri de güvercin avlama için kullanılmaktadır. Güvercin, yerde bağlı güvercini görünce yemlenmek için onun yanına iner. Böylece ağ ipi çekilerek üzeri örtülür.

İ) Asma Ağ Tuzaklar

Bilhassa kış mevsiminde kullanılan tuzaklardır. Kar yağdığı zamanlarda kuşların yem aramak için sürekli gezindiği yerlerde bu tuzaklar kurulur. Muhtelif büyüklükteki ince gözlü ağın çevresine bir demir halka veya ısıtılarak halka haline getirilen bir ağaç bağlanır.

Daire biçiminde olan ağın tam ortasına bir ip bağlanarak ağaca veya dikilerek hazırlanan bir kazıktan asılarak, ipin ucu saklanılacak yere çekilerek sabitleştirilir.

Halka tuzak, yarım metreye yakın yukarıda asılı bekletilir. Halkanın örteceği yerdeki karlar düzeltilerek üzerine kül serpilir. Sonra mısır unu, buğday veya avlanacak kuşun durumuna göre yiyecekler bırakılır.

Kuşlar yemleri yemek için kapanın altına geldiklerinde ipin ucu bırakılır. Halka hızla yere düşer ve kuş yakalanmış olur.

Benzer tuzaklar, hamur teknesi veya benzer araçlarla da gerek asmak suretiyle, gerekse bağlanan ipi çekip kapatmak suretiyle hazırlanabilir.

İ) Torbalı Ağ Tuzaklar

Eski yıllarda evlerin yanlarında kurulan SERENDER çeşitli gıda maddelerinin saklandığı bir yerdi.

Buralar aynı zamanda kiler olarak kullanıldığı için dökülen un, buğday ve mısır gibi döküntüleri yemek için çok sayıda kuşlar uçuşurdu. Serenderin kapısının karşısından bir pencere veya delik açılır, deliğin dışı ince gözlü bir ağ ile kapatılırdı.

Ağ geniş olduğu için tor-balanırdı. Kar yağdığı zaman kapı açık bırakılırdı. Yemlenmek için kapıdan içeri giren kuşlar çoğalınca kapıdan içeri girilerek kapı örtülürdü. Kuşlar açılan delikten kaçmak için torbalanmış ağın içine dolarlar ve yakalanırdı.