Adnan Menderes Kimdir?

Adnan Menderes (1899-1961), siyaset adamı. İzmir’in tanınmış ailelerinden Katipzadeler’den Ethem Bey ile Aydın’m büyük toprak sahibi ailelerinden Hacıalipaşazadeler’in kızı Tevfika Hanım’ın oğludur.

İzmir İttihat ve Terakki Idadisi’nde ve Kızılçullu Amerikan Kolejinde öğrenim gördü. Ankara Hukuk Mektebini ise siyasal yaşama atıldığı yıllarda bitirdi. 1916’da I. Dünya Savaşına katıldı. Suriye cephesine giderken yolda rahatsızlanınca İzmir’de geri hizmete alındı. Kurtuluş Savaşı sırasında çeşitli görevlerde bulundu ve Kırmızı Şeritli İstiklal madalyası aldı. Siyasal yaşama,

Fethi Okyar’m kurduğu Serbest Cumhuriyet Fırkası’na katılarak başladı (1930). Partinin Aydın örgütünü kurdu ve il başkanı seçildi. Parti kapatılınca CHP‘ye girdi.

CHP’nin Aydın il örgütünü yeniledi; yine il başkanı oldu. 1931’de Aydm’dan milletvekili seçildi. TBMM’de 1945’e dek komisyon raportörlüğü ve parti müfettişliği yaptı. 1945’de Saraçoğlu hükümetinin getirdiği Toprak Reformu Yasası’nın görüşmeleri sırasında Meclis’in en hareketli milletvekillerinden biri durumuna geldi. Toprak mülkiyetini sınırlayan bu tasarıya karşı sert bir muhalefete girişti.

Raportörü bulunduğu komisyondan istifa etti. 7 Haziran 1945’de C. Bayar, R. Koraltan, F. KöprüIü’yle birlikte Dörtlü Takrir’i imzaladı. Siyasal hak ve özgürlüklerin Anayasa’nm öngördüğü genişlikte kullanılabilmesi olanağının sağlanmasının istendiği bu önerge, CHP grubunda reddedildi.

Menderes, bunun üzerine, görüşünü basında savunmaya başladı. 12.6.1945’de disiplinsiz davranışta bulunduğu gerekçesiyle CHP’den atıldı. 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti’nin (DP) kurucuları arasında yeraldı. 1946 seçimlerinde DP’nin Meclis’e soktuğu 62 milletvekili arasında Kütahya, milletvekili oldu. Bu dönemde yaptığı konuşmalarla geniş yığınlarda ilgi ve destek uyandırdı.

15 Mayıs 1950’de yapılan seçimleri DP kazanınca başbakan oldu. 27 Mayıs 1960’a dek beş hükümette bu görevi aralıksız sürdürdü (22 Mayıs 1950, 9 Mart 1951, 17 Mayıs 1954. 30 Kasım 1955, 21 Kasım 1957). Mederes hükümetleri, içte kapitalizmin gelişmesi yönünde uygulamalar yürütürken, dışta özellikle ABD’ye yakınlaşma siyasetini izledi.

Kore Savaşı’na katılma (20 Temmuz 1950), NATO’ya girme (18 Ocak 1952), Balkan Antlaşması (9 Ağustos 1954), Bağdat Paktı (24 Şubat 1955), Kıbrıs konusunda Zilrih (11 Şubat 1959) ve Londra Antlaşmaları (19 Şubat 1959) vb. Menderes döneminde gerçekleşti. DP, muhalefetteyken savunduğu liberal, özgürlükçü anlayıştan, Menderes hükümetlerinin ilk yıllarında uzaklaşmaya başladı.

1952’de Türkiye Sosyalist Partisi, 1953’de Millet Partisi kapatıldı. Halkevleri kapatılarak malvarlığı hâzineye devredildi; öğretim üyelerinin siyasal partilerde etkin görev almalarını önleyen yasa, CHP’nin mallarını hâzineye devreden yasa, 141. ve 142. maddelerin öngördüğü cezaları ağırlaştıran yasa değişikliği, onun döneminde çıktı. Menderes’in bu siyaseti, aydın çevrelerin geniş tepkisine neden oldu.

1954 seçimlerinde DP ve Menderes başarılı olduysa da 1955’den sonra muhalefet giderek güçlendi. 29 Kasım 1955’de DP grubu, Menderes dışında hükümeti istifaya zorladı. 1957 seçimlerini büyük oy kaybına karşın DP kazandıysa da, derinleşen ekonomik bunalım DP’yi destekleyen çevrelerin Menderes’ten yüzçevirmesine neden oldu.

Bu durum karşısında Menderes, yeni baskı önlemlerine başvurarak 8.6. 1958’de basın yoluyla işlenen suçların kapsamını genişletti. Bu arada Londra’ya Kıbns görüşmeleri için giderken bir uçak kazası geçirdiyse de sağ kurtuldu (17.2.1959). 18 Nisan 1960’da CHP’nin ve kimi basın organlarının ülkeyi ihtilale götürdüğü iddialarını araştırmakla görevli Tahkikat Komisyonu kuruldu.

27 Nisan 1960’da çıkarılan yasayla, Komisyona gazete, parti kapama ve tutuklama girişimlerinde bulunma yetkisi verildi. Komisyonu protesto için İstanbul ve Ankara’da başlayan gösteriler üzerine Hükümet, her iki kentte sıkıyönetim ilan etti. 21 Mayıs 1960’da Ankara’da Harp Okulu öğrencileri büyük bir yürüyüş düzenlediler. Bu gelişmeler üzerine 27 Mayıs 1960’da, Silahlı Kuvvetler yönetime el koydu.

Menderes, Eskişehir – Kütahya yolunda tutuklandı, ilkin Ankara’ya, oradan da öteki tutuklularla birlikte Yassıada’ya götürüldü. Milli Birlik Komitesi’nce kurulan Adalet Divanı tarafından çeşitli suçlardan yargılandı. Anayasa’yı ihlal suçundan idam cezasına çarptırıldı. Cezası 17 Eylül 1961 ‘de tmralı’da infaz edildi.

Adnan Menderes Böyle İdam Edildi

<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/-ZiNA_y5d6k

Adnan Menderes Belgeseli İzleyin
[ultimate_video 71 /]